มูรธาภิเษก (บาลีวันละคำ 214)
มูรธาภิเษก
(คำไทยที่มาจากบาลีสันสกฤต)
อ่านว่า มู-ระ-ทา-พิ-เสก เขียนเป็น “มุรธาภิเษก” ก็มี
คำนี้เขียนแบบบาลีเป็น “มุทฺธาภิเสก” (มุด-ทา-พิ-เส-กะ) ประกอบด้วยคำว่า มุทฺธา (หรือ มุทฺธ) + อภิเสก
“มุทฺธา” แปลว่า ศีรษะ, หัว, ยอด, จุดสูงสุด
“อภิเสก” แปลว่า การรดน้ำ, การประพรม, การเจิม, การทำพิธีสถาปนา
“มูรธาภิเษก” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกความหมายว่า “นํ้ารดพระเศียรในงานราชาภิเษกหรือพระราชพิธีอื่น ๆ”
ในพระไตรปิฎกและอรรถกถาไม่พบคำว่า “มุทฺธาภิเสก” ตรงๆ มีแต่คำว่า “มุทฺธาภิสิตฺต” เป็นคำคุณศัพท์ หมายถึงกษัตริย์ที่ได้ทำพิธีอภิเษกหรือสวมมงกุฎแล้ว
ในภาษาสันสกฤตมีคำว่า “มูรทฺธาภิษิกฺต” ตรงกับบาลี หนังสือสํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน แปลว่า พระราชา, a king
“มูรธาภิเษก” ในภาษาไทยเป็นคำสูง ไม่ใช่คำที่พูดกันในชีวิตประจำวัน พบแต่ในหนังสือเก่าที่กล่าวถึงพระมหากษัตริย์
เรื่องน่ารู้คือ “มุทฺธา” นอกจากแปลว่า “ศีรษะ” แล้ว ยังแปลว่า หลง, งงงวย, โง่เขลา ได้อีกด้วย
น่าลากเข้าความว่า อวัยวะที่เป็นศูนย์กลางของการหลง, งงงวย, โง่เขลา ก็คือศีรษะนั่นเอง
และคำว่า “มุทฺธา” นี้ ตามรากศัพท์จริงๆ แปลว่า “อวัยวะเป็นที่ยินดีของเหา”
เพราะฉะนั้น : อะไรที่เป็นของสูง ต้องคิดให้ลึก และต้องระวังให้จงหนัก
เพราะเหาอาจจะกินหัวเอาได้ง่ายๆ
บาลีวันละคำ (214)
8-12-55