อนากุลกัมมันตะ (บาลีวันละคำ 3,294)

อนากุลกัมมันตะ 

การงานไม่คั่งค้าง

คำในพระสูตร: อนากุลา จ กมฺมนฺตา (อะ-นา-กุ-ลา จะ กำ-มัน-ตา) 

“อนากุลกัมมันตะ” อ่านว่า อะ-นา-กุ-ละ-กำ-มัน-ตะ

แยกศัพท์เป็น อนากุล + กัมมันตะ 

(๑) “อนากุล”

อ่านว่า อะ-นา-กุ-ละ รูปคำเดิมมาจาก น + อากุล 

(ก) “น” บาลีอ่านว่า นะ เป็นศัพท์จำพวกนิบาต แปลว่า ไม่, ไม่ใช่ (no, not) 

“น” เมื่อไปประสมกับคำอื่น มีกฎดังนี้ – 

(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ให้แปลง น เป็น อ (อะ) 

(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ คือ อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ให้แปลง น เป็น อน (อะ-นะ)

ในที่นี้ “อากุล” ขึ้นต้นด้วยสระ คือ อา– จึงแปลง น เป็น อน 

(ข) “อากุล” 

อ่านว่า อา-กุ-ละ, –กุ– ไม่ใช่ –กู-) รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = กลับความ) + กุลฺ (ธาตุ = ผูก, มัด, พัน) + อ (อะ) ปัจจัย

: อา + กุล + อ = อากุล แปลตามศัพท์ว่า “อันเขาปล่อย” หรือ “สิ่งที่ถูกปล่อยให้กระจาย” หมายถึง วุ่นวาย, สับสน, รกรุงรัง, ยังไม่ได้สะสางให้เรียบร้อย คำที่นิยมแปลกันมากคือ “คั่งค้าง”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“อากุล : (คำคุณศัพท์) ยุ่ง; disordered, confounded.”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของ “อากุล” ตามรากศัพท์ว่า “revolving quickly”, & so “confused” = หมุนอย่างเร็ว เพราะฉะนั้นจึงเกิดผลเป็น “confused” = งง

ดังนั้น พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ จึงแปล “อากุล” ว่า entangled, confused, upset, twisted, bewildered (ยุ่งเหยิง, งงงวย, หัวเสีย, บิดเบี้ยว, หัวหมุน)

“อากุล” ในภาษาไทยเป็น “อากูล” (อา-กูน) 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อากูล : (คำวิเศษณ์) คั่งค้าง เช่น การงานไม่อากูลเป็นมงคลอันสูงสุด. (ป., ส. อากุล).”

เมื่อได้ยินคำว่า “อากูล” คนทั่วไปมักเข้าใจว่าหมายถึง สกปรกน่ารังเกียจ ซึ่งเป็นความหมายของคำว่า “ปฏิกูล” (ปะ-ติ-กูน)

“ปฏิกูล” บาลีเป็น “ปฏิกฺกูล” อ่านว่า ปะ-ติก-กู-ละ, (สะกดเป็น “ปฏิกูล” (ไม่ซ้อน กฺ) ก็มี) รากศัพท์มาจาก ปฏิ (เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ) + กูลฺ (ธาตุ = กั้น, ห้าม) + อ (อะ) ปัจจัย, ซ้อน กฺ

: ปฏิ + ก + กูล = ปฏิกฺกูล + อ = ปฏิกฺกูล แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ห้าม” (เมื่อพบเห็นสิ่งนั้น ก็ห้ามไม่ให้นำมาใกล้ หรือไม่อยากเข้าใกล้ หรือปฏิเสธ) หมายถึง น่ารังเกียจ, น่าเกลียดชัง, ตรงกันข้าม, ไม่เป็นที่สบอารมณ์ (averse, objectionable, contrary, disagreeable); ความน่าเกลียด, ความไม่สะอาด (loathsomeness, impurity)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปฏิกูล : (คำวิเศษณ์) สกปรกน่ารังเกียจ เช่น สิ่งปฏิกูล. (ป. ปฏิกฺกูล).”

“อากูล” กับ “ปฏิกูล” เป็นคนละคำกันก็จริง แต่ความหมายในบางแง่มีนัยสัมพันธ์กันชอบกลอยู่ เช่นในภาษาไทยมีคำพูดว่า “สกปรกรกรุงรัง”

“สกปรก” ตรงกับ “ปฏิกูล”

“รกรุงรัง” ตรงกับ “อากูล”

ที่ไหนสกปรก ที่นั่นมักจะรกรุงรัง

ที่ไหนรกรุงรัง ที่นั่นมักจะสกปรก

หรือจะลองแปล อากูล–ปฏิกูล เป็นอังกฤษ (แบบเมียเช่า) บางทีอาจช่วยให้แยกความหมายได้ง่ายขึ้น

อากูล = uncleared

ปฏิกูล = uncleaned

คำที่ประสงค์ในที่นี้คือ “อากูล” ไม่ใช่ “ปฏิกูล”

และ “อากูล” นั้น บาลีเป็น “อากุล” อา-กุ-ละ, –กุ– ไม่ใช่ –กู– ที่เป็น “อากูล” นั้นเฉพาะที่ใช้ในภาษาไทย

น + อากุล แปลง น เป็น อน = อนากุล (อะ-นา-กุ-ละ) แปลว่า “ไม่อากูล” คือไม่คั่งค้าง 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อนากุล” ว่า clear (สะอาด, เก็บกวาด, สะสาง)

(๒) “กัมมันตะ”

เขียนแบบบาลีเป็น “กมฺมนฺต” อ่านว่า กำ-มัน-ตะ ประกอบด้วย กมฺม + อนฺต 

(ก) “กมฺม” (กำ-มะ) รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = กระทำ) + รมฺม (รำ-มะ, ปัจจัย) ลบ รฺ ที่สุดธาตุและ ร ที่ต้นปัจจัย

: กร > ก + รมฺม > มฺม : ก + มฺม = กมฺม

“กมฺม” แปลว่า การกระทำ, สิ่งที่ทำ, การงาน (the doing, deed, work) นิยมพูดทับศัพท์ว่า “กรรม”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กรรม ๑, กรรม– ๑ : (คำนาม) (๑) การ, การกระทำ, การงาน, กิจ, เช่น พลีกรรม ต่างกรรมต่างวาระ, เป็นการดีก็ได้ ชั่วก็ได้ เช่น กุศลกรรม อกุศลกรรม.(๒) การกระทำที่ส่งผลร้ายมายังปัจจุบัน หรือซึ่งจะส่งผลร้ายต่อไปในอนาคต เช่น บัดนี้กรรมตามทันแล้ว ระวังกรรมจะตามทันนะ.(๓) บาป, เคราะห์, เช่น คนมีกรรม กรรมของฉันแท้ ๆ.(๔) ความตาย ในคำว่า ถึงแก่กรรม.”

ในที่นี้สะกดเป็น “กัมม” หมายถึง การงาน, กิจ

(ข) “อนฺต” (อัน-ตะ) รากศัพท์มาจาก อมฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ต ปัจจัย, แปลง ม ที่สุดธาตุเป็น น (อมฺ > อนฺ)

: อมฺ > อน + ต = อนฺต (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ถึงที่สุด”

“อนฺต” ตามคำแปลนี้หมายถึง –

(1) ที่สุด, สำเร็จ, ที่หมาย (end, finish, goal)

(2) เขต, ชาย, ริม (limit, border, edge)

(3) ข้าง (side)

(4) ด้านตรงกันข้าม, ตรงกันข้าม, ตำแหน่งตรงกัน (opposite side, opposite, counterpart)

กมฺม + อนฺต = กมฺมนฺต (กำ-มัน-ตะ) มีความหมายเท่ากับ “กมฺม” แต่เน้นเฉพาะ การกระทำ, การทำงาน; การงาน; ธุรกิจ, อาชีพ (doing, acting, working; work, business, occupation, profession) 

อนากุล + กมฺมนฺต = อนากุลกมฺมนฺต (อะ-นา-กุ-ละ-กำ-มัน-ตะ) เขียนแบบไทยเป็น “อนากุลกัมมันตะ” แปลว่า “การงานไม่อากูล” 

ขยายความ :

มงคลข้อที่ 14 ในมงคล 38 ตามนัยแห่งมงคลสูตร คำบาลีในพระสูตรว่า “อนากุลา จ กมฺมนฺตา” (อะ-นา-กุ-ลา จะ กำ-มัน-ตา) แปลว่า “การงานไม่อากูล ประการหนึ่ง” ไขความว่า ทำการงานในหน้าที่ให้สำเร็จลุล่วงตามเวลาที่กำหนด ไม่ทิ้งไว้ให้คั่งค้าง

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [353] มงคล 38 บอกไว้ว่า –

14. อนากุลา จ กมฺมนฺตา (การงานไม่อากูล — Anākulakammanta: a livelihood which is free from complications)*

* ท่านอธิบายว่า ได้แก่ อาชีพการงาน ที่ทำด้วยความขยันหมั่นเพียร เอาธุระ รู้จักกาล ไม่คั่งค้างย่อหย่อน — spheres of work which are free from such unprofitableness as dilatoriness and tardiness. (ขุทฺทก.อ. 153; KhA.139). 

…………..

ในคัมภีร์ท่านแสดงอานิสงส์ของ “อนากุลกัมมันตะ = การงานไม่อากูล” ไว้ตอนหนึ่งดังนี้ –

…………..

โย  ปน  สีตาทีนิ  อคเณตฺวา  อตฺตโน  อนลสตาย  กมฺมนฺเต  อากุเล  น  กโรติ  โส  มหนฺตํ  ธนํ  อุปฺปาเทตฺวา  สุขํ  วินฺทติ.

อนึ่ง ผู้ใดไม่คำนึงถึงอุปสรรคมีความหนาวเป็นต้น ย่อมไม่ทำการงานให้อากูลเพราะความที่ตนไม่เกียจคร้าน, ผู้นั้นทำทรัพย์เป็นอันมากให้เกิดขึ้นย่อมประสบสุข

ที่มา: มังคลัตถทีปนี ภาค 1 ข้อ 412 หน้า 368

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ทำงานให้เสร็จ ก็เป็นคนเก่งได้

: ทำความดีให้สำเร็จ จึงจะเป็นคนดีได้

#บาลีวันละคำ (3,294) (ชุดมงคล 38)

19-6-64

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย