เอหิปัสสิโก (บาลีวันละคำ 3,332)
เอหิปัสสิโก
สวดได้ ก็ควรแปลได้ด้วย
อ่านว่า เอ-หิ-ปัด-สิ-โก
“เอหิปัสสิโก” เขียนแบบบาลีเป็น “เอหิปสฺสิโก” รูปคำเดิมเป็น “เอหิปสฺสิก” อ่านว่า เอ-หิ-ปัด-สิ-กะ แยกศัพท์เป็น เอหิ + ปสฺส + อิก ปัจจัย
(๑) “เอหิ”
อ่านว่า เอ-หิ เป็นคำกริยาอาขยาต กัตตุวาจก มัธยมบุรุษ (ประธานเป็นผู้ที่เราพูดด้วย) เอกพจน์ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่ว, ยิ่ง, กลับความ) + อิ (ธาตุ = ไป) + อ (อะ) ปัจจัย + หิ ปัญจมีวิภัตติ, แปลง อา กับ อิ เป็น เอ
: อา + อิ = เอ + อ = เอ + หิ = เอหิ แปลตามศัพท์ว่า “(อันว่าท่าน) จงมา” เป็นคำบอกเชิญว่า จงมา, มานี่ (come, come here)
(๒) “ปสฺส”
อ่านว่า ปัด-สะ เป็นคำกริยาอาขยาต กัตตุวาจก มัธยมบุรุษ (ประธานเป็นผู้ที่เราพูดด้วย) เอกพจน์ รากศัพท์มาจาก ทิสฺ (ธาตุ = ดู) + อ (อะ) ปัจจัย + หิ ปัญจมีวิภัตติ, แปลง ทิสฺ เป็น ปสฺส, ลบ หิ วิภัตติ
: ทิสฺ > ปสฺส + อ = ปสฺส + หิ = ปสฺสหิ > ปสฺส แปลตามศัพท์ว่า “(อันว่าท่าน) จงดู”
(1) เอหิ + ปสฺส = เอหิปสฺส
(2) เอหิปสฺส + อิก = เอหิปสฺสิก
อธิบายขยายความ :
“เอหิปสฺสิก” เป็นคำพิเศษ คือเอาคำกริยา 2 คำ คือ “เอหิ” = จงมา กับ “ปสฺส” = จงดู มาใช้อย่างคำนามโดยวิธีสมาสกันเป็น “เอหิปสฺส” แปลว่า “ท่านจงมา จงดู” = ท่านจงมาดู
แล้วลง อิก ปัจจัย เป็น “เอหิปสฺสิก” เพื่อทำให้เป็นคำวิเศษณ์ หรือคุณศัพท์ คือคำขยายความ ภาษาวากยสัมพันธ์บาลีเรียกว่า “วิเสสนะ”
“เอหิปสฺสิก” เป็นวิเสสนะหรือคำขยายความของ “ธมฺม” (พระธรรม) “ธมฺม” เป็นปุงลิงค์ แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกพจน์ เปลี่ยนรูปเป็น “ธมฺโม” “เอหิปสฺสิก” จึงเปลี่ยนรูปตามเป็น “เอหิปสฺสิโก”
“เอหิปสฺสิโก ธมฺโม” แปลว่า “พระธรรมเป็นสิ่งที่ควรกล่าวกะผู้อื่นว่าท่านจงมาดูเถิด”
ขยายความว่า พระธรรมควรเรียกให้มาดู คือ เชิญชวนให้มาชม เหมือนของดีวิเศษที่ควรป่าวร้องให้มาดู หรือท้าทายต่อการพิสูจน์ เพราะเป็นของจริงและดีจริง
คัมภีร์วิสุทธิมรรคอธิบายเชิงอุปมาว่า –
คนที่กำมือเปล่าๆ ไว้ ไม่อาจจะเรียกใครๆ ให้มาดูของในกำมือได้ เพราะในกำมือไม่มีของอะไรจะให้ดู
คนที่กำอุจจาระไว้ แม้ในกำมือจะมีของที่กำไว้ ก็ไม่อาจจะเรียกใครๆ ให้มาดูได้ เพราะอุจจาระเป็นสิ่งที่ไม่น่าดูและย่อมไม่มีใครปรารถนาจะดู
แต่พระธรรมที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ดีแล้วเป็นสิ่งที่มีอยู่จริงและเป็นสิ่งที่ควรดูจริงๆ คือควรมาศึกษาและปฏิบัติตามจริงๆ ดังนี้ พระธรรมจึงชื่อว่า “เอหิปสฺสิโก” = เป็นสิ่งที่ควรกล่าวกะผู้อื่นว่าท่านจงมาดูเถิด
…………..
ดูก่อนภราดา!
: “ธรรมของพระพุทธเจ้า” มีอเนกอนันต์เต็มขนาด
: สาวกไม่จำเป็นต้องประกาศ “ธรรมของข้าพเจ้า”
#บาลีวันละคำ (3,332)
27-7-64