ไพศาล (บาลีวันละคำ 3,406)
ไพศาล
หญ้าปากคอกอีกคำหนึ่ง
อ่านว่า ไพ-สาน
“ไพศาล” บาลีเป็น “วิสาล” อ่านว่า วิ-สา-ละ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + สลฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นธาตุ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” คือ อะ ที่ ส-(ลฺ) เป็น อา (สลฺ > สาล)
: วิ + สลฺ = วิสล + ณ = วิสลณ > วิสล > วิสาล (คุณศัพท์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไปโดยพิเศษ” หมายถึง กว้าง, กว้างขวาง, แผ่ขยาย (wide, broad, extensive)
อธิบายแถม :
“วิ” เป็นคำจำพวก “อุปสรรค” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของคำ “อุปสรรค” ไว้ดังนี้ –
อุปสรรค : (คำนาม) คำสำหรับใช้เติมข้างหน้าคำนามหรือคำกริยาที่เป็นรูปคำบาลีหรือสันสกฤตให้มีความหมายแผกเพี้ยนไปจากเดิม หรือมีความหมายตรงข้ามกับความหมายเดิมเป็นต้น และถือเป็นคำเดียวกับคำนามหรือคำกริยานั้น เพราะตามปรกติจะไม่ใช้ตามลำพัง เช่น –
วัฒน์ = เจริญ
อภิวัฒน์ = เจริญยิ่ง
ปักษ์ = ฝ่าย
ปฏิปักษ์ = ฝ่ายตรงข้าม, ข้าศึก, ศัตรู.
ตามตัวอย่างนี้
อภิ + วัฒน์ = อภิวัฒน์
ปฏิ + ปักษ์ = ปฏิปักษ์
“อภิ” และ “ปฏิ” คือคำอุปสรรค
“วิสาล” ในที่นี้ : วิ + สาล “วิ” คือคำอุปสรรค
ความหมายของ “วิ” นักเรียนบาลีท่องจำว่า “วิ : วิเศษ, แจ้ง, ต่าง”
บาลี “วิสาล” สันสกฤตเป็น “วิศาล” (บาลี –สา– ส เสือ สันสกฤต –ศา– ศ ศาลา)
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
“วิศาล : (คำวิเศษณ์) ใหญ่; กว้าง; วิศิษฎ์; great or large; broad; eminent, great or illustrious; – (คำนาม) นครอุเชน; the city Oujein.”
“วิศาล” แปลง ว เป็น พ = พิศาล
“พิศาล” แปลง อิ เป็น ไอ = ไพศาล
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บไว้ทั้ง “วิศาล” “พิศาล” และ “ไพศาล” บอกไว้ดังนี้ –
(1) วิศาล : (คำวิเศษณ์) ไพศาล, กว้างขวาง. (ส.; ป. วิสาล).
(2) พิศาล : (คำวิเศษณ์) กว้างใหญ่, ไพศาล ก็ใช้. (ส. วิศาล; ป. วิสาล).
(3) ไพศาล : (คำวิเศษณ์) กว้างใหญ่. (ส. วิศาล; ป. วิสาล).
คนไทยชอบสนุก :
คนไทยเก่งในทางเอาภาษามาเล่นสนุก คำว่า “ไพศาล” เป็นตัวอย่างได้คำหนึ่ง
เรื่องก็คือ คำกลอนอุทิศส่วนบุญส่วนกุศลที่รู้จักกันแพร่หลายบทหนึ่งคือที่ขึ้นต้นว่า “ขอเดชะตั้งจิตอุทิศผล” ข้อความเป็นดังนี้ –
…………..
ขอเดชะตั้งจิตอุทิศผล
บุญกุศลนี้ไปให้ไพศาล
ถึงบิดามารดาและอาจารย์
ทั้งลูกหลานญาติมิตรสนิทกัน
คนเคยร่วมเคยรักสมัครใคร่
มีส่วนได้ในกุศลผลของฉัน
ทั้งเจ้ากรรมนายเวรและเทวัญ
ขอให้ท่านได้กุศลผลนี้ เทอญฯ
ที่มา: หนังสือ “เมื่อเราบวช”
…………..
หมายเหตุ :
คำว่า “เทวัญ” ในต้นฉบับหนังสือสะกดผิดเป็น “เทวัน”
พจนานุกรมมีทั้ง “เทวัญ” และ “เทวัน” แต่ความหมายต่างกัน
เทวัญ : (คำนาม) พวกชาวสวรรค์ที่มีตาทิพย์ หูทิพย์ และกินอาหารทิพย์.
เทวัน : (คำนาม) พี่เขย, น้องเขย. (ส.).
ในที่นี้มุ่งอุทิศส่วนบุญให้ชาวสวรรค์ ไม่ใช่มุ่งอุทิศให้พี่เขยน้องเขย
จึงขอแก้ตัวสะกดจาก “เทวัน” เป็น “เทวัญ”
เรื่องตลกเกิดขึ้นตรง 2 วรรคที่ว่า –
………………………….
ขอเดชะตั้งจิตอุทิศผล
บุญกุศลนี้ไปให้ไพศาล
………………………….
มีคนอ่านแล้วพูดขึ้นในหมู่เพื่อนฝูงว่า “คนชื่อไพศาลได้บุญเยอะเลย”
คือข้อความว่า “..อุทิศผลบุญกุศลนี้ไปให้ไพศาล” เขาตีความในทางสนุกๆ ว่า อุทิศผลบุญไปให้คนชื่อ “ไพศาล”
ในที่นี้ “ให้ไพศาล” หมายถึง เมื่ออุทิศส่วนบุญให้คนอื่นๆ อีก ผลบุญก็จะแผ่ขยายกว้างขวางออกไป (ไพศาล = กว้างขวาง)
ความจริง คนที่ตีความก็รู้ความหมายที่ถูกต้อง แต่เพราะความฉลาด (?) ทางภาษา จึงยกเอาคำว่า “ให้ไพศาล” มาเล่นสนุกตามนิสัย “คนไทยชอบสนุก”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: สนุกตามกาลเทศะ สนุก
: สนุกไม่รู้จักกาลเทศะ ไม่สนุก
#บาลีวันละคำ (3,406)
9-10-64