สุรศักดิ์ (บาลีวันละคำ 3,474)

• 

สุรศักดิ์

ความสามารถของผู้กล้า

อ่านว่า สุ-ระ-สัก

ประกอบด้วยคำว่า สุร + ศักดิ์

(๑) “สุร” 

บาลีเป็น “สูร” (สู-ระ สู– สระ อู) รากศัพท์มาจาก สุรฺ (ธาตุ = กล้าหาญ) + อ (อะ) ปัจจัย, ทีฆะ อุ ที่ สุ-(รฺ) เป็น อู (สุรฺ > สูร)

: สุรฺ + อ = สุร > สูร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้กล้าหาญ”

“สูร” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) วีรบุรุษ, คนกล้า (a hero, a valiant man)

(2) กล้าหาญ, แกล้วกล้า (valiant, courageous)

(3) ความกล้าหาญ (valour)

บาลี “สูร” สันสกฤตเป็น “ศูร” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ศูร : (คำนาม) วีรบุรุษ; พระอาทิตย์; สิงห์; วราหะ; ปิตามหะของกฤษณะ; a hero; the sun; a lion; a boar; the grandfather of Krishṇa.”

บาลี “สูร” ภาษาไทยใช้เป็น “สุร” (สุ- สระ อุ) ก็มี คงเป็น “สูร” ก็มี ในที่นี้ใช้เป็น “สุร”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สุร– ๑ : (คำนาม) ผู้กล้าหาญ, นักรบ; พระอาทิตย์. (คำวิเศษณ์) กล้าหาญ, เข้มแข็ง. (ป. สูร; ส. ศูร).”

(๒) “ศักดิ์” 

บาลีเป็น “สตฺติ” อ่านว่า สัด-ติ รากศัพท์มาจาก –

(1) สกฺ (ธาตุ = สามารถ) + ติ ปัจจัย, แปลง กฺ ที่สุดธาตุเป็น ตฺ (นัยหนึ่งว่า ลบ กฺ ซ้อน ตฺ)

: สกฺ + ติ = สกฺติ > สตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่สามารถ” หมายถึง ความสามารถ, กำลัง, อำนาจ (ability, power)

(2) สสฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ติ ปัจจัย, แปลง สฺ ที่สุดธาตุเป็น ตฺ

: สสฺ + ติ = สสฺติ > สตฺติ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เบียดเบียน” หมายถึง หอก, หลาว; มีด, กริช, ดาบ (a spear, javelin; knife, dagger, sword)

บาลี “สตฺติ” สันสกฤตเป็น “ศกฺติ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ศกฺติ : (คำนาม) ‘ศักติ,’ กำลัง, แรง, ความกล้า; หอกหรือศรเหล็ก; เตชัส (หรือเดช) ของเทพดา, อันโรปยติเปนชายาของเธอ; นัยหรือความหมายของศัพท์; power, strength, prowess; an iron spear or dart; the energy of a deity, personified as his wife; signification or meaning of words.”

ภาษาไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ศักดิ” 

กรณีที่ต้องการอ่านว่า “สัก” เขียน “ศักดิ์” (การันต์ที่ ดิ)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ศักดิ์ : (คำนาม) อํานาจ, ความสามารถ, เช่น มีศักดิ์สูง ถือศักดิ์; กำลัง; ฐานะ เช่นมีศักดิ์และสิทธิแห่งปริญญานี้ทุกประการ; หอก, หลาว. (ส. ศกฺติ; ป. สตฺติ).”

สุร + ศักดิ์ = สุรศักดิ์ (สุ-ระ-สัก) แปลตามประสงค์ว่า “ความสามารถของผู้กล้า” 

อภิปรายขยายความ :

คำว่า “สุรศักดิ์” ในภาษาไทยนิยมใช้เป็นชื่อผู้ชาย ใช้กันทั่วไปจนแทบจะรู้สึกว่าเป็น “ชื่อโหล” ทำนองเดียวกับคำว่า “สมชาย” แต่ไม่ถึงขนาดนั้น

คำว่า “สุรศักดิ์” มีความหมายที่ดี เหมาะที่จะใช้เป็นชื่อผู้มีอาชีพทางตำรวจทหาร แต่เมื่อใช้กันมากจนดูเป็นชื่อธรรมดา อาจไม่มีใครคิดถึงความหมายจริงๆ แม้แต่ตัวเจ้าของชื่อนั่นเอง ถามความหมายของชื่อ อาจตอบไม่ได้เพราะไม่เคยคิดถึงรากศัพท์

คำว่า “สุรศักดิ์” ถ้าเทียบกลับเป็นบาลี ก็จะเป็น “สูรสตฺติ” อ่านว่า สู-ระ-สัด-ติ 

ถ้าเป็นรูปคำบาลี “สูรสตฺติ” อาจแปลได้ว่า “หอกของผู้กล้า” แปลอย่างนี้ความหมายก็จะเป็นคนละอย่างกับ “ความสามารถของผู้กล้า” ทั้งๆ ที่เป็นคำเดียวกัน แม้จะใช้ในภาษาไทยเป็น “สุรศักดิ์” ก็อาจจะมีผู้แปลแบบหาเรื่อง ยักเยื้องคำแปลเป็น “หอกของผู้กล้า” ก็ได้ จะไปว่าเขาแปลผิดก็ไม่ได้เพราะรูปคำสามารถแปลเช่นนั้นได้จริงๆ เพราะฉะนั้น เมื่อใช้เป็นชื่อคนหรือชื่อเฉพาะ จึงต้องแสดงเจตนารมณ์จำกัดความหมายให้แน่นอนว่าประสงค์จะให้มีความหมายว่าอย่างไรแน่

ในคัมภีร์บาลี ยังไม่พบคำว่า “สูรสตฺติ” แปลงเป็น “ศูรศกฺติ” ตามรูปสันสกฤต สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน ฉบับที่ผู้เขียนบาลีวันละคำใช้เป็นคู่มืออยู่ก็ไม่ได้เก็บคำนี้ไว้

“สุรศักดิ์” จึงเป็นคำที่คิดขึ้นใช้ในภาษาไทยโดยตรง

…………..

: บางคนกล้าบริจาค เพราะกลัวจนในชาติหน้า

: แต่บางคนไม่กล้า เพราะกลัวจนในชาตินี้

ดูก่อนภราดา!

ท่านกลัวจนในชาติไหน?

#บาลีวันละคำ (3,474)

16-12-64 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย