พทฺธสีมา (บาลีวันละคำ 333)

พทฺธสีมา

อ่านว่า พัด-ทะ-สี-มา

ภาษาไทยเขียนเป็น “พัทธสีมา” อ่านเหมือนกัน

“พทฺธสีมา” ประกอบด้วย พทฺธ + สีมา = พทฺธสีมา

“พทฺธ” เป็นคุณศัพท์ แปลตามศัพท์ว่า “อันเขาผูกแล้ว” มีความหมายว่า สิ่งที่ถูกผูก, อยู่ในความผูกพัน, ติดบ่วง, ถูกกับดัก, เอามารวมกัน, มัดเข้าด้วยกัน, ต่อโยงกัน, รวมกันเป็นกลุ่ม, ทำให้มั่นคง, ตั้งหลักแหล่ง, ตกลงกัน, ตกลงใจ, กำหนดขึ้น

“สีมา” แปลว่า เขต, แดน, ขอบเขต ในที่นี้หมายถึงเขตที่สงฆ์ตกลงไว้สำหรับภิกษุทั้งหลายที่อยู่ภายในเขตนั้นจะต้องทำสังฆกรรมร่วมกัน ซึ่งในทางพระวินัยทำได้ 2 วิธี คือ

1 ใช้สิ่งที่มีอยู่ทางธรรมชาติ เช่น จอมปลวก ต้นไม้ ทางน้ำ เป็นเครื่องกำหนดเขต เรียกสีมาชนิดนี้ว่า “อพัทธสีมา” แปลว่า “เขตที่ไม่ได้ผูก (= กำหนด) ขึ้นใหม่”

2 สงฆ์กำหนดเขตขึ้นใหม่ เรียกสีมาชนิดนี้ว่า “พัทธสีมา” แปลว่า “เขตที่ผูก” นิยมใช้หินทำเป็นลูกกลมที่เรียกว่า “ลูกนิมิต” เป็นเครื่องหมายเขต โดยฝังดินเพื่อมิให้เคลื่อนที่

พิธีกำหนดเขตขึ้นใหม่ นิยมเรียกว่า “ผูกพัทธสีมา”

เขตที่ผูกพัทธสีมาแล้วก็คือที่เราเรียกกันว่า “โบสถ์” นั่นเอง

บัตรเชิญไปร่วมอนุโมทนางานบวชสมัยก่อนยังนิยมใช้คำว่า “อุปสมบท ณ พัทธสีมาวัด….”

(ดูเพิ่มเติมที่คำ : สีมา)

เขตแดน : ถ้าผูกไว้ไม่ดี ระวังจะเสียทีคนมาแก้เอาไป

บาลีวันละคำ (333)

10-4-56

พัทธสีมา

“แดนผูก” ได้แก่ เขตที่สงฆ์กำหนดขึ้นเอง โดยจัดตั้งนิมิตคือสิ่งที่เป็นเครื่องหมายกำหนดเอาไว้; ดู สีมา

เขตกำหนดความพร้อมเพรียงสงฆ์, เขตชุมนุมของสงฆ์, เขตที่สงฆ์ตกลงไว้สำหรับภิกษุทั้งหลายที่อยู่ภายในเขตนั้นจะต้องทำสังฆกรรมร่วมกัน แบ่งเป็น ๒ ประเภทใหญ่คือ

๑. พัทธสีมา แดนที่ผูก ได้แก่ เขตที่สงฆ์กำหนดขึ้นเอง

๒.อพัทธสีมา แดนที่ไม่ได้ผูก ได้แก่เขตที่ทางบ้านเมืองกำหนดไว้แล้วตามปกติของเขา หรือที่มีอย่างอื่นในทางธรรมชาติเป็นเครื่องกำหนด สงฆ์ถือเอาตามกำหนดนั้นไม่วางกำหนดขึ้นเองใหม่ (ประมวลศัพท์)

พทฺธ (บาลี-อังกฤษ)

(ก.กิ. ของ พนฺธติ pp. of bandhati)

1. ผูก (bound), อยู่ในความผูกพัน bound, in bondage M i.275; S i.133; iv.91;

2. ติดบ่วง, ถูกกับดัก snared, trapped J ii.153; iii.184; iv.251, 414.

3. ทำให้มั่นคง, ตั้งหลักแหล่ง, ผูก, รัด, ผูกพัน (ให้อยู่กับที่) made firm, settled, fastened, bound (to a cert. place) KhA 60 (˚pitta, opp. abaddha˚).

4. ตกลงกัน, ได้มา contracted, acquired Vin iii.96.

5. ผูก, ติดหรือแนบ bound to, addicted or attached to Sn 773 (bhavasāta˚, cp. Nd1 30).

6. เอามารวมกัน, นวดหรือคลุก, ทำเป็นก้อน (พูดถึงอาหาร) put together, kneaded, made into cakes (of meal) J iii.343; v.46; vi.524.

7. มัดเข้าด้วยกัน, ต่อโยงกัน, รวมกันเป็นกลุ่ม bound together, linked, clustered DhA i.304 kaṇṇika˚ (of thoughts).

8. กำหนด, ตกลง (พูดถึงใจ) set, made up (of the mind) DhA i.11 (mānasaŋ te b.).

พทฺธ ค.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

ผูก, มัด, รัด, ตั้งใจไว้

สีมา (บาลี-อังกฤษ)

เขต, ขอบเขต, ตำบล

สีมา อิต..(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

สีมา, เขตกำหนดความพร้อมเพรียงของสงฆ์, เขตชุมนุมของสงฆ์, เขตที่สงฆ์ตกลงไว้สำหรับภิกษุทั้งหลายที่อยู่ภายในเขตนั้นจะต้องทำสังฆกรรมร่วมกัน แบ่งเป็น ๒ ประเภทใหญ่ คือ ๑ พัทธสีมา แดนที่ผูก ได้แก่ เขตที่สงฆ์กำหนดขึ้นเอง ๒ .อพัทธสีมา แดนที่ไม่ได้ผูก ได้แก่เขตที่ทางบ้านเมืองกำหนดไว้แล้วตามปกติของเขา หรือที่มีอย่างอื่นในทางธรรมชาติเป็นเครื่องกำหนด สงฆ์ถือเอาตามกำหนดนั้นไม่วางกำหนดขึ้นเองใหม่

พัทธ-, พัทธ์

 [พัดทะ-, พัด] ก. ผูก, ติด, เนื่อง. (ป.).

พัทธสีมา

น. เขตที่สงฆ์กำหนดผูกขึ้นเพื่อใช้ทำสังฆกรรม มีขนาดพอจุภิกษุที่นั่งห่างกันคืบหนึ่ง ๆ ได้ไม่น้อยกว่า ๒๑ รูป.

พนฺธ (บาลี-อังกฤษ)

(คุณ.) (เทียบ เวท. พนฺธ จาก พนฺธฺ cp. Vedic bandha, fr. bandh)

1 ห่วง, ตรวน bond, fetter It 56 (abandho Mārassa, not a victim of M.);

2 ผู้มัดหรือผูกรวมกันไว้ (ในคำว่า อสฺสพนฺธ อัศวรักษ์, คนเลี้ยงม้า) one who binds or ties together, in assa˚ horsekeeper, groom J ii.98;

3 การผูกชนิดหนึ่ง a sort of binding: มณฺฑลพนฺธ มีการเย็บเป็นวงกลม (ร่มกันแดด) maṇḍala˚ with a circular b. (parasol) Vin iv.338, สลากพนฺธ มีการเย็บติดกับซี่ (พูดถึงร่ม) salāka˚ with a notched b. ibid.

4 เชือกผูก, โซ่ a halter, tether Dpvs i.76. — Cp. vinibandha.

ข้อมูลเดิม

สีมา

อ่านตรงตัวว่า สี-มา

ภาษาไทยมักใช้ว่า “เสมา” (เส-มา)

“สีมา” แปลว่า แดน, ขอบเขต, ตำบล (ฝรั่งแปล “สีมา” ว่า parish ด้วย)

“สีมา” ในทางวินัยของสงฆ์หมายถึงเขตที่สงฆ์กำหนดไว้สำหรับภิกษุทั้งหลายที่อยู่ภายในเขตนั้นจะต้องทำสังฆกรรมร่วมกัน เรียกให้เข้าใจง่ายๆ ก็คือ “ห้องประชุมของสงฆ์”

ตามความหมายนี้ “สีมา” ก็คือสถานที่ซึ่งเรารู้จักกันว่า “โบสถ์” นั่นเอง

สีมา แบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่คือ

1 “พัทธสีมา” (พัด-ทะ-) แปลตามศัพท์ว่า “แดนที่ผูกแล้ว”  ได้แก่ เขตที่สงฆ์กำหนดขึ้นเอง โดยทำนิมิตคือสิ่งที่เป็นเครื่องหมายกำหนดเอาไว้ (ก็คือที่เราเรียกกันว่า “ลูกนิมิต” และงานที่รู้จักกันดีคืองานปิดทองฝังลูกนิมิต) จะเข้าใจง่ายๆ ว่า พัทธสีมาก็คือโบสถ์ที่สร้างเสร็จแล้วและทำพิธีฝังลูกนิมิตแล้ว – อย่างนี้ก็ได้

2 “อพัทธสีมา” (อะ-พัด-ทะ-) แปลตามศัพท์ว่า “แดนที่ไม่ได้ผูก” หมายถึงใช้สิ่งที่มีอยู่ในทางธรรมชาติ เช่น ลำธาร ต้นไม้ จอมปลวก เป็นแนวกำหนดบริเวณที่สงฆ์จะใช้เป็นที่ประชุมทำสังฆกรรม – ตามความหมายนี้ จะเข้าใจง่ายๆ ว่าเป็น “โบสถ์ชั่วคราว” ก็ได้ (อพัทธสีมา จะมีในระยะแรกที่การประดิษฐานคณะสงฆ์ยังไม่เป็นหลักฐานมั่นคง ปัจจุบันนี้ไม่มีแล้ว)

คำที่เกี่ยวข้องกับ “สีมา” ที่น่ารู้อีกคำหนึ่ง คือ “วิสุงคามสีมา”

(โปรดติดตามตอนต่อไป)

บาลีวันละคำ (106)

22-8-55

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย