ยานี (บาลีวันละคำ 3,636)
ยานี
น่าจะมาจากบาลีว่ากระไร
อ่านว่า ยา-นี
คำว่า “ยานี” มีเก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ยานี : (คำนาม) ชื่อกาพย์ชนิดหนึ่ง มี ๑๑ คํา จัดเป็น ๒ วรรค วรรคต้น ๕ คํา วรรคหลัง ๖ คํา; ชื่อเพลงหน้าพาทย์.”
พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “ยานี” เป็นภาษาอะไร และแปลว่าอะไร บอกแต่เพียงว่า “ชื่อกาพย์ชนิดหนึ่ง” คือที่เรียกว่า “กาพย์ยานี”
ตัวอย่าง “กาพย์ยานี” ที่ผู้เขียนบาลีวันละคำเคยฟังมาเป็นกาพย์จากเรื่อง “พระชัยสุริยา” หรือ “กาพย์พระชัยสุริยา” สำนวนของสุนทรภู่ ว่าดังนี้ –
…………..
๏ ขึ้นกกตกทุกข์ยาก……..ต้องลำบากจากเวียงชัย
มันเผือกเลือกเผาไฟ……..กินผลไม้ได้เป็นแรง๚ะ๛
…………..
โปรดนับจำนวนคำดู “วรรคต้น ๕ คํา วรรคหลัง ๖ คํา” ตรงตามที่พจนานุกรมฯ ว่าไว้
คำว่า “ยานี” ที่มาเป็นชื่อ “กาพย์ยานี” นี้ ผู้รู้ท่านลงความเห็นว่ามาจากพระสูตรที่ชื่อ “รตนสูตร” ซึ่งมีคำขึ้นต้นว่า “ยานีธ”
“ยานีธ” อ่านว่า ยา-นี-ทะ เกิดจากคำว่า “ยานิ” สนธิกับคำว่า “อิธ”
: ยานิ + อิธ = ยานีธ
“ยานิ” แปลว่า “เหล่าใด” เป็นคำขยายคำว่า “ภูตานิ” ซึ่งแปลทับศัพท์ว่า “ภูต” หมายถึง ผี ที่มักเรียกกันว่าภูตผี
“ยานิ ภูตานิ” แปลว่า “ภูตผีเหล่าใด”
“อิธ” เป็นศัพท์จำพวก “นิบาต” แปลว่า “ใน-นี้” เช่น ในโลกนี้ ในที่นี้ ความหมายสั้นๆ ว่า “ที่นี่”
ที่ผู้รู้ลงความเห็นว่า “ยานี” มาจากคำว่า “ยานีธ” ก็เพราะข้อความในรตนสูตรเป็นคาถา (บทร้อยกรอง) ที่เรียกว่า “อินทรวิเชียรฉันท์” ซึ่งมีจำนวนคำเท่ากับกาพย์ยานีของไทย
คำว่า “ยานีธ” นี่เอง ตัดมาพูดว่า “ยานี” และใช้เป็นชื่อเรียกกาพย์ชนิดหนึ่งว่า “กาพย์ยานี” เพราะมีจำนวนคำเท่ากับบทร้อยกรองในรตนสูตรที่ขึ้นว่า “ยานีธ”
ขยายความ :
ขอนำข้อความ 2 คาถาแรกในรตนสูตรมาเสนอไว้ในที่นี้เพื่อเป็นการเจริญศรัทาและปัญญา ดังนี้
(โปรดนับจำนวนคำดูด้วย)
…………..
ยานีธะ ภูตานิ สะมาคะตานิ
ภุมมานิ วา ยานิวะ อันตะลิกเข
สัพเพวะ ภูตา สุมะนา ภะวันตุ
อะโถปิ สักกัจจะ สุณันตุ ภาสิตัง ฯ
ภูตเหล่าใดประชุมกันแล้วในที่นี้ก็ดี
หรือภุมเทวดาเหล่าใดประชุมกันแล้วในอากาศก็ดี
ขอหมู่ภูตทั้งปวงจงเป็นผู้มีใจดี
และจงฟังภาษิตโดยเคารพเถิด
ตัสมา หิ ภูตา นิสาเมถะ สัพเพ
เมตตัง กะโรถะ มานุสิยา ปะชายะ
ทิวา จะ รัตโต จะ หะรันติ เย พะลิง
ตัสมา หิ เน รักขะถะ อัปปะมัตตา ฯ
ดูก่อนภูตทั้งปวง เพราะเหตุนั้นแล ท่านทั้งหลายจงตั้งใจฟัง
ขอจงแผ่เมตตาจิตไปในหมู่มนุษย์ประชาสัตว์
มนุษย์เหล่าใดทำพลีกรรมทั้งกลางวันทั้งกลางคืน
เพราะฉะนั้นแล ท่านทั้งหลายจงรักษามนุษย์เหล่านั้นอย่าได้ละเลย
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คนกับภูตยังพูดกันรู้เรื่อง
: คนกับคนไม่ใช่ภูต แต่บางคนก็พูดกันไม่รู้เรื่อง
#บาลีวันละคำ (3,636)
27-5-65
…………………………….
…………………………….