พฺยคฺฆมํส (บาลีวันละคำ 3,653)

พฺยคฺฆมํส

เนื้อเสือโคร่ง : เนื้อต้องห้ามชนิดที่ 7

เขียนแบบบาลี อ่านตามที่มักอ่านกันว่า พะ-ยัก-คะ-มัง-สะ

อ่านตามสำเนียงบาลีว่า เพียก-คะ-มัง-สะ (พฺ+ย ควบกัน)

แยกศัพท์เป็น พฺยคฺฆ + มํส

(๑) “พฺยคฺฆ” 

อ่านว่า เพียก-คะ รากศัพท์มาจาก –

(1) วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ฆา (ธาตุ = ดมกลิ่น) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย แล้วแปลง วฺ เป็น พฺ (วิ > วฺย > พฺย), ซ้อน คฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (วิ + อา + คฺ + ฆา), รัสสะ อา เป็น อะ, ลบสระหน้า คือ อา ที่ ฆา (ฆา > ฆ)

: วิ > วฺย > พฺย + อา = พฺยา + คฺ + ฆา = พฺยาคฺฆา > พฺยาคฺฆ + อ = พฺยาคฺฆ > พฺยคฺฆ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ฆ่าแล้วดม” (เล็งถึงลักษณะนิสัยของสัตว์ชนิดนี้)

(2) วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ฆสฺ (ธาตุ = กิน) + กฺวิ ปัจจัย, แปลง อิ ที่ วิ เป็น ย แล้วแปลง วฺ เป็น พฺ (วิ > วฺย > พฺย), ซ้อน คฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (วิ + อา + คฺ + ฆสฺ), รัสสะ อา เป็น อะ, ลบ สฺ ที่สุดธาตุและ กฺวิ

: วิ > วฺย > พฺย + อา = พฺยา + คฺ + ฆสฺ = พฺยาคฺฆสฺ > พฺยาคฺฆสฺ + กฺวิ = พฺยาคฺฆสกฺวิ > พฺยคฺฆสกฺวิ > พฺยคฺฆส > พฺยคฺฆ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังสัตว์นั้นๆ ให้ถึงความวิบัติแล้วกิน” 

“พฺยคฺฆ” (ปุงลิงค์) หมายถึง เสือ, เสือโคร่ง (a tiger) 

“พฺยคฺฆ” ภาษาไทยใช้เป็น “พยัคฆ-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) และ “พยัคฆ์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“พยัคฆ-, พยัคฆ์ : (คำนาม) เสือโคร่ง. (ป. พฺยคฺฆ, วฺยคฺฆ; ส. วฺยาฆฺร).”

(๒) “มํส” 

อ่านว่า มัง-สะ รากศัพท์มาจาก มนฺ (ธาตุ = รู้) + ส ปัจจัย, แปลง นฺ ที่สุดธาตุเป็นนิคหิต (มนฺ > มํ)

: มนฺ + ส = มนส > มํส (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนรู้จัก” หมายถึง เนื้อคน, เนื้อสัตว์ (flesh, meat)

“มํส” ในภาษาไทยใช้เป็น “มังส” และอิงสันสกฤตเป็น “มางสะ” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“มังส-, มังสะ, มางสะ : (คำนาม) เนื้อของคนและสัตว์. (ป.).”

คำที่เราคุ้นกันดีคือ “มังสวิรัติ” (มัง-สะ-วิ-รัด) ก็มาจาก “มํส” คำนี้

พฺยคฺฆ + มํส = พฺยคฺฆมํส (เพียก-คะ-มัง-สะ) แปลว่า “เนื้อเสือโคร่ง” 

ขยายความ :

“พฺยคฺฆมํส” เป็น 1 ในเนื้อ 10 ชนิดที่มีพุทธบัญญัติห้ามภิกษุฉัน คือ –

(1) มนุสฺสมํส เนื้อมนุษย์

(2) หตฺถิมํส เนื้อช้าง

(3) อสฺสมํส เนื้อม้า

(4) สุนขมํส เนื้อสุนัข

(5) อหิมํส เนื้องู

(6) สีหมํส เนื้อสิงโต

(7) พฺยคฺฆมํส เนื้อเสือโคร่ง

(8 ) ทีปิมํส เนื้อเสีอเหลือง

(9) อจฺฉมํส เนื้อหมี

(10) ตรจฺฉมํส เนื้อเสือดาว

…………..

ต้นเรื่องที่ห้ามฉันเนื้อเสือโคร่ง ในพระวินัยปิฎกบันทึกไว้ดังนี้ –

…………..

เตน  โข  ปน  สมเยน  ลุทฺธกา  พฺยคฺฆํ  หนฺตฺวา  พฺยคฺฆมํสํ  ปริภุญฺชนฺติ  ภิกฺขูนํ  ปิณฺฑาย  จรนฺตานํ  พฺยคฺฆมํสํ  เทนฺติ  ฯ 

ก็สมัยนั้นแล พวกพรานฆ่าเสือโคร่งแล้วบริโภคเนื้อเสือโคร่ง และถวายแก่พวกภิกษุผู้เที่ยวบิณฑบาต

ภิกฺขู  พฺยคฺฆมํสํ  ปริภุญฺชิตฺวา  อรญฺเญ  วิหรนฺติ  ฯ

พวกภิกษุฉันเนื้อเสือโคร่งแล้วอยู่ในป่า

พฺยคฺฆา  พฺยคฺฆมํสคนฺเธน  ภิกฺขู  ปริปาเตนฺติ  ฯ

เหล่าเสือโคร่งฆ่าพวกภิกษุเพราะได้กลิ่นเนื้อเสือโคร่ง

ภควโต  เอตมตฺถํ  อาโรเจสุํ  ฯ

ภิกษุทั้งหลายกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาค

(พระผู้มีพระภาคทรงบัญญัติห้ามภิกษุทั้งหลายว่า)

น  ภิกฺขเว  พฺยคฺฆมํสํ  ปริภุญฺชิตพฺพํ  

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุไม่พึงฉันเนื้อเสือโคร่ง

โย  ปริภุญฺเชยฺย  อาปตฺติ  ทุกฺกฏสฺสาติ  ฯ

รูปใดฉัน ต้องอาบัติทุกฏ

ที่มา: เภสัชขันธกะ วินัยปิฎก มหาวรรค ภาค 2 พระไตรปิฎกเล่ม 5 ข้อ 60

…………..

คัมภีร์อรรถกถาขยายความว่า –

…………..

สีหมํสาทีนิ  ปญฺจ  อตฺตโน  อนุปทฺทวตฺถายาติ  ฯ

เนื้อ 5 ชนิดมีเนื้อสิงโตเป็นต้น (รวมทั้งเนื้อเสือโคร่ง) ที่ทรงห้ามก็เพื่อต้องการความไม่มีอันตรายแก่ภิกษุ

ที่มา: สมันตปาสาทิกา ภาค 3 หน้า 193

…………..

ดูก่อนภราดา!

: เสือคน

: ร้ายกว่าเสือสัตว์

#บาลีวันละคำ (3,653)

13-6-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….