รัฐบาล (บาลีวันละคำ 465)
รัฐบาล
อ่านว่า รัด-ถะ-บาน
บาลีเป็น “รฏฺฐปาล” อ่านว่า รัด-ถะ-ปา-ละ
“รฏฺฐปาล” ประกอบด้วย รฏฺฐ + ปาล
“รฏฺฐ” แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมือง” หรือ “ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน” (ในการเข้ายื้อแย่งเพื่อยึดครองดินแดนของอีกฝ่ายหนึ่ง) ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ ดินแดน, อาณาจักร, ประเทศ, แผ่นดิน, บ้านเมือง
ในภาษาไทย ท่านให้ตัด ฏ ปฏัก ออก “รฏฺฐ” จึงเขียนเป็น“รัฐ” ถ้าอยู่ท้ายคำ อ่านว่า รัด (เคยมีนิยมพูดกันเป็น รัด-ถะ อยู่บ้าง) ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้ายอ่านว่า รัด-ถะ- เช่นคำว่า “รัฐบาล”
“ปาล” แปลว่า การปกครอง, การรักษา, ผู้ปกครอง, ผู้รักษา, ผู้คุ้มครอง, ผู้ป้องกัน, ยาม (guard)
ภาษาไทยลดรูป ป ปลา เป็น บ ใบไม้ จึงเป็น “บาล” อ่านว่า บาน
พจน.42 บอกไว้ว่า
“บาล : เลี้ยง, รักษา, ปกครอง, เช่น บาลเมือง, โดยมากใช้เป็นคําหลังสมาส เช่น โลกบาล รัฐบาล นครบาล โคบาล นิรยบาล”
รฏฺฐ + ปาล = รฏฺฐปาล – รัฐบาล แปลตามศัพท์ว่า “การปกครองประเทศ” “ผู้ปกครองประเทศ”
ในสมัยพุทธกาลมีพระอรหันต์องค์หนึ่งชื่อ รัฏฐปาละ หรือ รัฐบาล ชื่อของท่านมีความหมายว่า “ผู้สามารถรักษาบ้านเมืองที่แตกแยกให้กลับสมานกันได้”
พจน.42 บอกว่า “รัฐบาล : องค์กรปกครองประเทศ, คณะบุคคลที่ใช้อํานาจบริหารในการปกครองประเทศ”
: คำว่า “รัฐบาล” มีความหมายว่า ผู้มุ่งรักษาผลประโยชน์ของบ้านเมือง
ถ้ามุ่งแต่จะรักษาผลประโยชน์ส่วนตัว ก็เป็น “รัฐบาล” ที่ไม่มีความหมาย
23-8-56