ศตวรรษ (บาลีวันละคำ 512)
ศตวรรษ
อ่านว่า สะ-ตะ-วัด
ศตวรรษ ประกอบด้วย ศต + วรรษ
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 มีคำว่า “ศตวรรษ” และ “ศตพรรษ” (สะ-ตะ-พัด) บอกความหมายว่า “รอบ 100 ปี”
“สต” เป็นศัพท์สังขยา (คำที่ใช้นับจำนวน) แปลว่า หนึ่งร้อย (จำนวน 100) สันสกฤตเป็น “ศต” (บาลี ส เสือ สันสกฤต ศ ศาลา)
“วสฺส” แปลว่า “ปี” สันสกฤตเป็น “วรฺษ” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “วรรษ”
คำว่า “ศตวรรษ” เราคิดขึ้นเทียบคำฝรั่งว่า century
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล century เป็นบาลีว่า “สตวจฺฉร” (สะ-ตะ-วัด-ฉะ-ระ)
วจฺฉร คำเต็มคือ สํวจฺฉร (สัง-วัด-ฉะ-ระ) แปลว่า “ปี” เช่นเดียวกับ วสฺส
ข้อสังเกต
1. “สต” เป็นศัพท์สังขยาชนิด “สังขยานาม” คือไม่ใช้เป็นคุณศัพท์ ต่างจาก “สังขยาคุณ” ที่ใช้เป็นคุณศัพท์อย่างเดียว เช่น ปญฺจ (ห้า) ต้องมีคำนามเป็นตัวตั้งว่าอะไรห้า เช่น ปญฺจ ชนา “คนทั้งหลาย 5” = คน 5 คน
แต่ สต จะพูดว่า สต ชนา “คนทั้งหลาย 100” ไม่ได้ ต้องพูดว่า ชนานํ สตํ หรือ ชนสตํ “ร้อยแห่งคนทั้งหลาย” = คน 100 คน
2. ในคัมภีร์บาลี เมื่อกล่าวถึง “100 ปี” จะใช้คำว่า “วสฺสสต” (วัด-สะ-สะ-ตะ) = “ร้อยแห่งปี” คำคุณศัพท์จะเป็น “วสฺสสติก” (วัด-สะ-สะ-ติ-กะ : วสฺส + สต + อิก) = “สิ่งที่มีอายุ 100 ปี” โปรดสังเกตว่า สต จะอยู่หลังคำนามที่ถูกนับเสมอ
3. สรุปว่า “ศตวรรษ” = รอบ 100 ปี บาลีจะกลับกันเป็น “วสฺสสต” แต่ที่เป็น “สตวสฺส” ตรงกันก็มีบ้าง พบในคัมภีร์มิลินทปัญหา ใช้ “สตวสฺส” 2 แห่ง และในบทอนุโมทนามงคลจักรวาฬน้อยซึ่งเป็นของที่แต่งขึ้นในยุคใหม่ตอนที่ว่า –
สตวสฺสา จะ อายู จ ชีวสิทฺธี ภวนฺตุ เต”
(สะตะวัสสา จะ อายู จะ ชีวะสิทธี ภะวันตุ เต)
= อายุยืนร้อยปี และความสำเร็จในชีวิตจงมีแก่ท่าน
ในพระธรรมบทมีพระพุทธพจน์ตรัสว่า
โย จ วสฺสสตํ ชีเว …
ครองศีลครองสติมั่น หนึ่ง
มีปัญญารู้เท่าทันโลกวิถี หนึ่ง
มุ่งมั่นทำดีเป็นประจำ หนึ่ง
เห็นสัจธรรมคือ เกิด-ดับ-เกิด หนึ่ง
ดำเนินทางประเสริฐสู่อมฤตสมบัติ หนึ่ง
แม้อยู่ไม่ถึงศตวรรษ..ก็เกินคุ้ม
9-10-56