สมุจเฉทวิรัติ (บาลีวันละคำ 3,640)

สมุจเฉทวิรัติ

ไม่ทำเด็ดขาด

อ่านว่า สะ-หฺมุด-เฉด-ทะ-วิ-รัด

แยกศัพท์เป็น สมุจเฉท + วิรัติ

(๑) “สมุจเฉท”

เขียนแบบบาลีเป็น “สมุจฺเฉท” (มีจุดใต้ จฺ) อ่านว่า สะ-มุด-เฉ-ทะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + อุ (คำอุปสรรค = ขึ้น, นอก) + ฉิทฺ (ธาตุ = ตัด) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ม (สํ > สม), แปลง อิ ที่ ฉิ-(ทฺ) เป็น เอ (ฉิทฺ > เฉท), ซ้อน จฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (อุ + จฺ + ฉิทฺ)

: สํ > สม + อุ + จฺ + ฉิทฺ = สมุจฺฉิทฺ + อ = สมุจฺฉิท > สมุจฺเฉท (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การตัดขึ้นพร้อมกัน” หมายถึง การตัดออก, การยกเลิก, การเลิกละ (cutting off, abolishing, giving up)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สมุจเฉท, สมุจเฉท- : (คำนาม) การตัดขาด. (ป., ส.).”

(๒) “วิรัติ”

บาลีเป็น “วิรติ” อ่านว่า วิ-ระ-ติ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = พิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + รมฺ (ธาตุ = เว้น) + ติ ปัจจัย, ลบ มฺ ที่สุดธาตุ

: วิ + รมฺ = วิรมฺ + ติ = วิรมติ > วิรติ (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “การเว้นพิเศษ” (คือปกติไม่ได้เว้น การงดเว้นนี้จึงพิเศษกว่าปกติ) (2) “การเว้นต่าง” (คือคนทั่วไปไม่เว้นการกระทำเช่นนั้น การงดเว้นนี้จึงต่างจากคนทั่วไป)

“วิรติ” หมายถึง การเลิกละ, การงดเว้น (leaving off, abstinence); การงดจากสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่เคยทำ (abstaining from)

“วิรติ” (วิ-ระ-ติ) ใช้ในภาษาไทยเป็น “วิรัติ” (วิ-รัด)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิรัติ : (คำกริยา) งดเว้น, เลิก. (คำนาม) การงดเว้น, การเลิก, เช่น มังสวิรัติ สุราวิรัติ. (ป., ส. วิรติ).”

สมุจฺเฉท + วิรติ = สมุจฺเฉทวิรติ (สะ-มุด-เฉ-ทะ-วิ-ระ-ติ) แปลว่า “การงดเว้นด้วยการตัดได้เด็ดขาด”

“สมุจฺเฉทวิรติ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สมุจเฉทวิรัติ” อ่านว่า สะ-หฺมุด-เฉด-ทะ-วิ-รัด

“สมุจเฉทวิรัติ” เป็นหนึ่งในเจตนางดเว้นที่จะไม่ทำบาปอกุศล

ในหลักวิชาทางธรรม ท่านแบ่ง “วิรัติ” เป็น 3 อย่าง คือ –

(1) สัมปัตตวิรัติ (สำ-ปัด-ตะ-วิ-รัด) เว้นได้ซึ่งสิ่งที่ประจวบเข้า (สัมปัตต : “ถึงพร้อม” – reached, arrived, come to, present) = งดเว้นเมื่อมีเหตุมาประจวบเข้าเฉพาะหน้า (ไม่ได้ตั้งเจตนามาก่อน)

(2) สมาทานวิรัติ (สะ-มา-ทาน-นะ-วิ-รัด) เว้นด้วยการสมาทาน (สมาทาน : “ยึดถือไว้พร้อม” – resolution, vow) = ตั้งใจงดเว้นไว้ก่อนแล้ว

(3) สมุจเฉทวิรัติ (สะ-หฺมุด-เฉด-ทะ-วิ-รัด) เว้นได้โดยเด็ดขาด (สมุจเฉท : “ตัดขึ้นพร้อม” – cutting off, abolishing, giving up) = ปฏิบัติถึงขึ้นที่ตัดได้ขาดจริง ไม่เล็งถึงงดเว้นเฉพาะหน้าหรือตั้งเจตนาไว้ก่อน แต่ไม่ว่าอะไรจะเกิดขึ้นอย่างไรหรือเป็นอย่างไร ก็ไม่ทำ ไม่ล่วงละเมิดเด็ดขาด

สมุจเฉทวิรัติ ในข้อ (3) เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “เสตุฆาตวิรัติ” (เส-ตุ-คา-ตะ-วิ-รัด) = เว้นได้เหมือนรื้อสะพาน

ขยายความ :

“สมุจเฉทวิรัติ” ต่างจาก “สมาทานวิรัติ” และ “สัมปัตตวิรัติ” ตรงที่วิรัติ 2 อย่างแรกเป็นการงดเว้นที่ยังไม่แน่นอน คืองดเว้นได้ชั่วครั้งชั่วคราว งดเว้นแล้วหวนกลับไปทำอีกก็ได้ ยังไม่เด็ดขาดจริง เป็นการงดเว้นของคนธรรมดาทั่วไป

ส่วน “สมุจเฉทวิรัติ” เป็นการงดเว้นที่เด็ดขาด เว้นแล้วเว้นขาด ไม่หวนกลับไปทำอีก ท่านว่าเป็นการงดเว้นระดับอริยบุคคล เพราะไม่มีกิเลสที่จะเป็นเหตุให้ทำความชั่วนั้นๆ อีกแล้ว

…………..

ดูก่อนภราดา!

: กิเลส ถ้ายังตัดไม่ขาด

: ก็ต้องฉลาดรู้ทันมัน

#บาลีวันละคำ (3,640)

31-5-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….