เสถียร (บาลีวันละคำ 1,201)

เสถียร

อ่านว่า สะ-เถียน

“เสถียร” บาลีเป็น “ถิร” (ถิ-ระ) รากศัพท์มาจาก ฐา (ธาตุ = ยืน, ตั้งอยู่) + อิร ปัจจัย, ลบ อา ที่ ฐา (ฐา > ฐ), แปลง ฐ เป็น ถ

: ฐา > ฐ + อิร = ฐิร > ถิร แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่ดำรงอยู่”

“ถิร” ในบาลีเป็น “สฺถิร” ในสันสกฤต ภาษาไทยใช้อิงสันสกฤต แต่แปลงรูปเป็น “เสถียร”

ชวนสังเกต :

รูปสระ “อิร” “อีร” ในบาลีนิยมแปลงเป็น “เอียร” ในภาษาไทย เช่น –

จิร = เจียร (นาน, ช้านาน, ยืนนาน)

ชีร = เชียร (แก่ครํ่าคร่า, ชํารุด)

ธีร = เธียร (นักปราชญ์, ฉลาด)

วชิร = วิเชียร (วชิระ, สายฟ้า; เพชร; อาวุธพระอินทร์)

วีร = เวียร > เพียร (ความบากบั่น, พยายาม)

สิร > ศิร = เศียร (ศีรษะ, หัว)

และ ถิร > สถิร = เสถียร

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เสถียร, เสถียร– : (คำวิเศษณ์) มั่นคง, แข็งแรง, คงตัว. (ส. สฺถิร; ป. ถิร).”

เวลานี้เรามักได้ยินคำพูดว่า “เน็ตไม่เสถียร” ในความหมายว่า คลื่นจากอินเทอร์เน็ตไม่สม่ำเสมอ ขาดๆ หายๆ

“เสถียร” คำนี้ใช้ภาษาอังกฤษว่า stable (ไม่เสถียร = unstable)

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล stable ว่า มั่นคง, ทำให้สม่ำเสมอ, เสถียรภาพ

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล stable เป็นบาลีว่า –

(1) thira ถิร (ถิ-ระ) = มั่นคง

(2) acala อจล (อะ-จะ-ละ) = ไม่หวั่นไหว, ภูเขา

(3) thāvara ถาวร (ถา-วะ-ระ) = ถาวร, มั่นคง

(4) dhuva ธุว (ทุ-วะ) = ยั่งยืน

(5) ciraṭṭhāyī จิรฏฺฐายี (จิ-รัด-ถา-ยี) = ดำรงอยู่ยืนนาน

(6) akampiya อกมฺปิย (อะ-กำ-ปิ-ยะ) = ไม่หวั่นไหว

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ถิร” ว่า solid, hard, firm; strenuous, powerful (แข็ง, แน่นอน, มั่นคง; หนัก, มีพลังอำนาจ)

(ไม่มีคำแปลเป็นอังกฤษว่า stable)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“สฺถิร : (คำคุณศัพท์) อันมั่นคง, อันไม่เคลื่อนที่; แข็ง; นิตย์, สถายินหรือคงทน; เย็น; สัตย์ซื่อ; firm, immovable; hard or solid; permanent; durable; cool; faithful.”

(ไม่มีคำแปลเป็นอังกฤษว่า stable)

: ถ้าจิตไม่เสถียร

: เพียงลมพัดเปลวเทียน ก็ฟั่นเฟือน

: ถ้าจิตเสถียรในธรรมเป็นที่ตั้ง

: ถึงร้อยทุกข์มากระทบกระทั่ง ก็ไม่กระเทือน

12-9-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย