วิภัชวาท (บาลีวันละคำ 4,722)
วิภัชวาท
แยกเป็นก็จะเห็นความจริง
อ่านว่า วิ-พัด-ชะ-วาด
ประกอบด้วย วิภัช + วาท
(๑) “วิภัช”
อ่านว่า วิ-พัด เขียนแบบบาลีเป็น “วิภชฺช” อ่านว่า วิ-พัด-ชะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + ภชฺ (ธาตุ = จำแนก) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณ (ณฺย > ย), แปลง ชฺ ที่สุดธาตุกับ ย เป็น ชฺช
: วิ + ภชฺ = วิภชฺ + ณฺย = วิภชณฺย > วิภชฺย > วิภชฺช แปลตามศัพท์ว่า “การจำแนกแยกแยะ” หมายถึง แบ่ง, วิเคราะห์, จัดหรือแสดงรายละเอียด; บ่งรายละเอียด (dividing, analysing, detailing; in detail)
บาลี “วิภชฺช” ภาษาไทยใช้เป็น “วิภัช” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วิภัช, วิภัช– : (คำกริยา) แบ่ง, แยก, จำแนก. (ป., ส.).”
(๒) “วาท”
ภาษาไทยอ่านว่า วาด บาลีอ่านว่า วา-ทะ รากศัพท์มาจาก วทฺ (ธาตุ = พูด, กล่าว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ว-(ทฺ) เป็น อา (วทฺ > วาทฺ)
: วทฺ + ณ = วทณ > วท > วาท (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “คำเป็นเครื่องพูด”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วาท, วาท– : (คำนาม) คำพูด, ถ้อยคำ; ลัทธิ, ความเห็น. (ป., ส.).”
ขยายความแทรก :
คำว่า “วาท” ที่ใช้ในภาษาบาลีมีความหมายมากกว่าที่เราเข้าใจกันในภาษาไทย กล่าวคือ :
(1) การพูด, คำพูด, การคุย (speaking, speech, talk)
(2) สิ่งที่พูดกัน, ชื่อเสียง, คุณสมบัติ, ลักษณะพิเศษ (what is said, reputation, attribute, characteristic)
(3) การสนทนา, การทะเลาะกัน, การโต้เถียง, ความขัดแย้ง, การคัดค้าน (discussion, disputation, argument, controversy, dispute)
(4) คำสอน, ทฤษฎี, ความเชื่อ, หลักความเชื่อ, ลัทธิ, นิกาย (doctrine, theory put forth, creed, belief, school, sect)
บาลี “วาท” สันสกฤตก็เป็น “วาท”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“วาท : (คำนาม) สิทธาวสาน, ประติพจน์, ผล; พจน์; ถ้อยคำของผู้อยากรู้ความจริง; ฟ้อง, ข้อหาหรือกล่าวโทษ; ศัพท์, เสียง; demonstrated conclusion, reply, result; discourse; the speech of one desirous to know the truth; a plaint, an accusation; sound.”
ในภาษาไทย คำว่า “วาท” เรามักจะนึกถึงความหมายอย่างเดียว คือ “คำพูด” หรือ “การพูด” คือการเปล่งเสียงออกมาเป็นถ้อยคำ หรือกว้างออกไปถึงการเขียนก็มีบ้าง แต่มักเน้นที่การพูด หรือคำพูด
แต่ในภาษาบาลี คำว่า “วาท” มิได้หมายถึงเฉพาะคำพูดหรือการพูดอย่างเดียว แต่มีความหมายกว้างออกไปถึงการแสดงความคิดเห็น ตัวความคิดเห็นที่แสดงออกมา ความเชื่อและการปฏิบัติตามความเชื่อที่เรียกลัทธิหรือศาสนา ทัศนคติหรือความเข้าใจในเรื่องใดเรื่องหนึ่งหรือในปัญหาหรือข้อถกเถียงอันใดอันหนึ่ง โดยไม่ได้เน้นที่วาจาถ้อยคำที่เปล่งเสียงออกมาหรือกิริยาที่แสดงออก กล่าวคือจะทำด้วยประการใด ๆ ก็ได้ที่ทำให้ใคร ๆ รู้และเข้าใจถึงความรู้สึกนึกคิดหรือความคิดเห็นของตน ทั้งหมดนี้รวมเรียกว่า “วาท” ได้ทั้งสิ้น
วิภชฺช + วาท = วิภชฺชวาท (วิ-พัด-ชะ-วา-ทะ) แปลว่า “การกล่าวจำแนกแยกแยะ”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของ “วิภชฺชวาท” ไว้ดังนี้ –
Vibhajja–vāda : the Vibhajja doctrine, i. e. the doctrine which analyses, or the “religion of logic or reason”; a term identical with theravāda, the doctrine of the Elders, i. e. the original teaching of the Buddhist church.
…………..
พจนานุกรม บาลี-ไทย-อังกฤษ ฉบับภูมิพโลภิกขุ (ซึ่งใช้พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ เป็นต้นฉบับ) แปลเป็นไทย ดังนี้ –
วิภชฺชวาท : วิภัชวาท คือคำสอนที่แยกพิเคราะห์ หรือ “ศาสนาแห่งตรรกศาสตร์หรือเหตุผล”; คำนี้เหมือนกับ เถรวาท วาทะของพระเถระ คือคำสอนดั้งเดิมของพุทธศาสนจักร.
…………..
บาลี “วิภชฺชวาท” ภาษาไทยใช้เป็น “วิภัชวาท” คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ก็ไม่ได้เก็บคำว่า “วิภัชวาท” ไว้
ขยายความ :
“วิภชฺชวาท” ถ้าเป็นคำนามที่หมายถึง “บุคคล” ก็จะมีรูปเป็น “วิภชฺชวาที” (วิ-พัด-ชะ-วา-ที) ใช้ในภาษาไทยเป็น “วิภัชวาที”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “วิภัชวาที” ไว้ บอกไว้ดังนี้ –
“วิภัชวาที : (คำนาม) ผู้จำแนกธรรมแต่ละหัวข้อตามเหตุและผลแห่งธรรมนั้น โดยคำนึงถึงนิสัยของผู้ฟังเป็นที่ตั้ง.”
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต เก็บคำว่า “วิภัชวาที” ไว้ บอกไว้ดังนี้ –
…………..
วิภัชวาที : “ผู้กล่าวจำแนก”, “ผู้แยกแยะพูด”, เป็นคุณบทคือคำแสดงคุณลักษณะอย่างหนึ่งของพระพุทธเจ้า หมายความว่า ทรงแสดงธรรมแยกแยะแจกแจงออกไปให้เห็นว่า สิ่งทั้งหลายเกิดจากส่วนประกอบย่อยๆ มาประชุมกันเข้าอย่างไร เช่น แยกแยะกระจายนามรูปออกเป็นขันธ์ ๕ อายตนะ ๑๒ เป็นต้น สิ่งทั้งหลายมีด้านที่เป็นคุณและด้านที่เป็นโทษอย่างไร เรื่องนั้น ๆ มีข้อจริงข้อเท็จอะไรบ้าง การกระทำอย่างนั้น ๆ มีแง่ถูกแง่ผิดแง่ที่ดีและแง่ไม่ดีประการใดเป็นต้น เพื่อให้ผู้ฟังเข้าใจสิ่งนั้นเรื่องนั้นอย่างชัดเจน มองเห็นสิ่งทั้งหลายตามที่เป็นจริง เช่นมองเห็นความเป็นอนัตตาเป็นต้น ไม่มองอย่างตีคลุมหรือเห็นแต่ด้านเดียวแล้วยึดติดในทิฏฐิต่าง ๆ อันทำให้ไม่เข้าใจถึงความจริงแท้ตามสภาวะ
…………..
รู้ความหมายของ “วิภัชวาที” ก็คงนำให้รู้ความหมายของ “วิภัชวาท” ได้ด้วย
“วิภัชวาที” = ผู้กล่าวจำแนก
“วิภัชวาท” = การกล่าวจำแนก > แสดงความคิดเห็นโดยมองปัญหาให้รอบด้าน
…………..
: ความดี ไม่อาจทำให้ความชั่วที่ทำไว้กลายเป็นดี
: ความชั่ว ก็ไม่อาจทำให้ความดีที่ทำไว้กลายเป็นชั่ว
ดูก่อนภราดา!
แยกชั่วแยกดีให้เป็น ก็จะเห็นความจริง
#บาลีวันละคำ (4,722)
17-5-68
…………………………….
…………………………….
