ฑ มณโฑ (บาลีวันละคำ 3,733)
ฑ มณโฑ
อย่าใช้ผิดในที่ไม่ควรใช้
ในแบบท่องจำอักษรไทย เด็กไทยท่องจำกันมาว่า “ฑ ฑณโฑหน้าขาว” บางทีก็ว่า “ฑ นางฑณโฑหน้าขาว” คือหมายถึง นางมณโฑในเรื่องรามเกียรติ์ เพราะชื่อนางนั้น -โฑ ในคำว่า “มณโฑ” ใช้ ฑ
ฑ มณโฑ หรือ ฑ นางมณโฑ มีคำเรียกรู้กันอีกคำหนึ่งว่า ฑ หัวหยัก ซึ่งต่างจาก ท ทหาร ที่เป็น ท หัวกลมธรรมดา
ฑ มณโฑ กับ ท ทหาร เค้าโครงรูปอักษรเหมือนกัน ต่างกันที่หัว
ฑ มณโฑ หัวหยัก
ท ทหาร หัวกลม
“มณฺโฑ” ในภาษาบาลี รูปคำเดิมเป็น “มณฺฑ” อ่านตามเสียงบาลีว่า มัน-ดะ รากศัพท์มาจาก –
(1) มณฺฑฺ (ธาตุ = ประดับ) + อ (อะ) ปัจจัย)
: มณฺฑฺ + อ = มณฺฑ แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนที่เป็นเครื่องประดับ”
มีรูปวิเคราะห์ (กระบวนการกระจายคำเพื่อหาความหมาย) ดังนี้
– มณุฑติ อเนนาติ มณุโฑ = เขาย่อมประดับด้วยส่วนนี้ เหตุนั้น ส่วนนี้จึงชื่อว่า “มณฺโฑ” (ส่วนที่เป็นเครื่องประดับ)
(2) มนฺ (ธาตุ = รู้) + ฑ ปัจจัย, แปลง นฺ เป็น ณ
: มนฺ + ฑ = มนฺฑ > มณฺฑ แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนเป็นเหตุให้รู้”
มีรูปวิเคราะห์ ดังนี้
– มนติ เอเตนาติ มณุโฑ = เขาย่อมรู้ด้วยส่วนนี้ เหตุนั้น ส่วนนี้จึงชื่อว่า “มณฺโฑ” (ส่วนเป็นเหตุให้รู้)
“มณฺฑ” ตามรากศัพท์นี้หมายถึง ส่วนยอด, สาระสำคัญ, หัวกะทิ, ส่วนบนของนมหรือเนย
(3) มํ (แทนศัพท์ว่า “รตุตนฺธการ” = ความมืดในราตรี) + ฑิ (ธาตุ = กำจัด) อ (อะ) ปัจจัย, แปลงนิคหิตเป็น ณ (มํ > มณฺ), ลบสระที่สุดธาตุ (ฑิ > ฑ)
: มํ + ฑิ = มํฑิ > มณฺฑิ > มณฺฑ + อ = มณฺฑ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้กำจัดความมืด”
มีรูปวิเคราะห์ ดังนี้
– มํ รตุตนฺธการํ เฑติ วินาเสตีติ มณุโฑ = เขาย่อมกำจัด คือทำความมืดให้หายไป เหตุนั้น จึงชื่อว่า “มณฺโฑ” (ผู้กำจัดความมืด)
“มณฺฑ” ตามรากศัพท์นี้หมายถึง แสงแดด, สิ่งที่ผ่องใส
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายของ “มณฺฑ” ในบาลีไว้ดังนี้ –
(1) ความหมายปกติ: the top part, best part of milk or butter, etc. i. e. cream, scum (ส่วนบน, ส่วนที่ดีที่สุดของนมหรือเนย, ฯลฯ คือ หัวนม, นมที่ลอยอยู่เป็นฝา)
(2) ความหมายเชิงอุปมา: essence of, the pick of, finest part of anything (หัวกะทิ, ส่วนที่เลือกไว้ (ล้วนแต่ดีๆ), ส่วนที่ดีที่สุด)
หลักภาษา :
ในพยัญชนะบาลี ฑ ฑณโฑ เป็น “พยัญชนะวรรค ฏ”
“พยัญชนะ” ในบาลีมี 2 กลุ่ม คือ พยัญชนะวรรค (พะ-ยัน-ชะ-นะ-วัก) และ พยัญชนะอวรรค (พะ-ยัน-ชะ-นะ-อะ-วัก)
ขอนำมาทบทวนสำหรับผู้ไม่คุ้นกับภาษาบาลี ในที่นี้เทียบกับอักษรโรมันไว้ให้ด้วย
…………..
(1) พยัญชนะวรรค
วรรค ก (อ่านว่า วรรค กะ ไม่ใช่วรรค กอ พยัญชนะทุกตัวออกเสียง อะ ไม่ใช่ ออ)
ก = K/k
ข = Kh/kh
ค = G/g
ฆ = Gh/gh
ง = ng (มีเฉพาะตัวตามหรือตัวสะกด)
วรรค จ
จ = C/c
ฉ = Ch/ch
ช = J/j
ฌ = Jh/jh
ญ = Ñ/ñ
วรรค ฏ (ฏ ปฏัก ไม่ใช่ ฎ ชฎา)
ฏ = Ṭ/ṭ
ฐ = Ṭh/ṭh
ฑ = Ḍ/ḍ
ฒ = Ḍh/ḍh
ณ = ṇ (มีเฉพาะตัวตามหรือตัวสะกด)
วรรค ต
ต = T/t
ถ = Th/th
ท = D/d
ธ = Dh/dh
น = N/n
วรรค ป
ป = P/p
ผ = Ph/ph
พ = B/b
ภ = Bh/bh
ม = M/m
(2) พยัญชนะอวรรค (อะ-วัก) คือไม่มีวรรคหรือไม่จัดเป็นวรรค มี 8 ตัว โปรดสังเกตว่า อํ (อ่านว่า อัง) ท่านจัดเป็นพยัญชนะด้วย
ย = Y/y
ร = R/r
ล = L/l
ว = V/v
ส = S/s
ห = H/h
ฬ = Ḷ/ḷ
อํ = Aŋ/aŋ
(3) สระ มี 8 ตัว
อะ = A/a
อา = Ā/ā
อิ = I/i
อี = Ī/ī
อุ = U/u
อู = Ū/ū
เอ = E/e
โอ = O/o
พยัญชนะวรรค ฏ มี 5 ตัว คือ ฏ ฐ ฑ ฒ ณ (ฏะ ฐะ ฑะ ฒะ ณะ)
…………..
แถม :
มุทิตา
ทีฆายุโก
ทูต
3 คำนี้มักมีผู้เขียนเป็น –
มุฑิตา
ฑีฆายุโก
ฑูต
โปรดทราบว่านั่นเป็นคำที่เขียนผิด
โปรดช่วยกันจำไว้ว่า 3 คำนี้ใช้ ท ทหาร ไม่ใช่ ฑ มณโฑ
…………..
มุทิตา
ทีฆายุโก
ทูต
3 คำนี้ ใช้ ท ทหาร
มุทิตา ท ทหาร
ทีฆายุโก ท ทหาร
ทูต ท ทหาร
…………..
ดูก่อนภราดา!
: เขียนผิดก็ไม่ตกนรก
: แต่ทำให้ภาษาสกปรก ไม่ควรทำ
#บาลีวันละคำ (3,733)
01-9-65
…………………………….
…………………………….