ชลาพุชะ (บาลีวันละคำ 3,747)

ชลาพุชะ

เกิดในครรภ์ – 1 ในกำเนิดทั้ง 4

อ่านว่า ชะ-ลา-พุ-ชะ

“ชลาพุชะ” เขียนแบบบาลีเป็น “ชลาพุช” รากศัพท์มาจาก ชลาพุ + ช

(๑) “ชลาพุ”

อ่านว่า ชะ-ลา-พุ รากศัพท์มาจาก ชร (ความแก่) + อิ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป), แปลง อิ เป็น ย แล้วแปลง ย เป็น พ (อิ > ย > พ) + อุ ปัจจัย, แปลง ร ที่ ชร เป็น ล (ชร > ชล), ทีฆะ อะ ที่ (ช)-ล เป็น อา (ชล > ชลา)

: ชร + อิ > ย > พ = ชรพ + อุ = ชรพุ > ชลพุ > ชลาพุ แปลตามศัพท์ว่า “อวัยวะที่ถึงความแก่ตัว”

“ชลาพุ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) มดลูก (the womb)

(2) ลูกซึ่งยังอยู่ในท้อง (the embryo)

(3) รก (the placenta)

(๒) “ช”

อ่านว่า ชะ รากศัพท์มาจาก ชนฺ (ธาตุ = เกิด) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ นฺ ที่สุดธาตุและ กวิ

: ชนฺ + กฺวิ = ชนกฺวิ > ชน > ช แปลตามศัพท์ว่า “(สิ่งที่) เกิด–”

ขยายความแทรก :

“ช” คำเดียวแปลว่า “เกิด” โดยปกติแล้วจะไม่ใช้เดี่ยวๆ คือจะมีแต่คำว่า “ช” ตัวเดียวไม่ได้ จะต้องมีคำอื่นอยู่ข้างหน้า หรือเป็นคำที่ใช้ต่อท้ายคำอื่น จึงจะแปลว่า “เกิด” ได้

เช่น “วาริช” “วาริ” แปลว่า “น้ำ” “วาริช” จึงแปลว่า “สิ่งที่เกิดในน้ำ” “สิ่งที่เกิดจากน้ำ” หรือ “สิ่งที่เกิดเพราะน้ำ” แล้วแต่ว่าคำไหนจะมีความกลมกลืนดีกว่ากัน

ชลาพุ + ช = ชลาพุช (ชะ-ลา-พุ-ชะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เกิดจากมดลูกกล่าวคือครรภ์” หรือ “ผู้เกิดในมดลูก” หมายถึง สัตว์เกิดในครรภ์, สัตว์ที่ออกลูกเป็นตัว (born from a womb, viviparous)

หมายเหตุ: คำว่า “ชลาพุช” อีกรูปหนึ่งเป็น “ชลามฺพุช” (ชะ-ลาม-พุ-ชะ) คือ ซ้อน มฺ หน้า พ แปลเหมือนกัน

ในภาษาไทย ใช้เป็น “ชลาพุช” (ชะ-ลา-พุด) และ “ชลามพุช” (ชะ-ลาม-พุด) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ชลาพุช, ชลามพุช : (คำนาม) สัตว์ที่เกิดในครรภ์. (ป.; ส. ชรายุช).”

ในที่นี้สะกดเป็น “ชลาพุชะ” เพื่อให้อ่านออกเสียงเท่ากับคำเดิม คืออ่านว่า ชะ-ลา-พุ-ชะ

“ชลาพุชะ” เป็น 1 ในกำเนิดทั้ง 4 ของสัตว์ คือ ชลาพุชะ อัณฑชะ สังเสทชะ และ โอปปาติกะ

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต แสดงความหมายแต่ละอย่างของกำเนิดทั้ง 4 ของสัตว์ไว้ดังนี้ –

…………..

(1) ชลาพุชะ, ชลามพุชะ: สัตว์เกิดในครรภ์ ได้แก่มนุษย์ และสัตว์เดียรัจฉานที่ออกลูกเป็นตัว

(2) อัณฑชะ: สัตว์เกิดในไข่ คือออกไข่เป็นฟองแล้วจึงฟักออกเป็นตัว เช่น ไก่ นก จิ้งจก เป็นต้น

(3) สังเสทชะ: สัตว์เกิดในของชื้นแฉะโสโครก เช่น หมู่หนอน

(4) โอปปาติกะ: สัตว์เกิดผุดขึ้น คือ เกิดผุดขึ้นมาและโตเต็มตัวในทันใด ตายก็ไม่ต้องมีเชื้อหรือซากปรากฏ เช่นเทวดาและสัตว์นรก เป็นต้น; บาลีว่า รวมทั้งมนุษย์บางพวก

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [171] แสดงความหมายแต่ละอย่างของกำเนิดทั้ง 4 ของสัตว์อีกนัยหนึ่งไว้ดังนี้ –

…………..

โยนิ 4 กำเนิด, แบบหรือชนิดของการเกิด (ways or kinds of birth; modes of generation)

1. ชลาพุชะ สัตว์เกิดในครรภ์ คือ คลอดออกมาเป็นตัว เช่น คน โค สุนัข แมว เป็นต้น (the viviparous; womb-born creatures)

2. อัณฑชะ สัตว์เกิดในไข่ คือ ออกไข่เป็นฟองก่อนแล้วจึงฟักเป็นตัว เช่น นก เป็ด ไก่ เป็นต้น (the oviparous; egg-born creatures)

3. สังเสทชะ สัตว์เกิดในไคล คือ เกิดในของชื้นแฉะหมักหมมเน่าเปื่อย ขยายแพร่ออกไปเอง เช่น กิมิชาติบางชนิด (putrescence-born creatures; moisture-born creatures)

4. โอปปาติกะ สัตว์เกิดผุดขึ้น คือ เกิดผุดเต็มตัวในทันใด ได้แก่ เทวดา สัตว์นรก มนุษย์บางพวก และเปรตบางพวก ท่านว่า เกิดและตาย ไม่ต้องมีเชื้อหรือซากปรากฏ (spontaneously born creatures; the apparitional)

…………..

ดูก่อนภราดา!

คนเลือกได้ –

: ชาตินี้เกิดในครรภ์

: ชาติหน้าเลือกเกิดในนรก สวรรค์ หรือเลือกไม่เกิดอีกต่อไป

#บาลีวันละคำ (3,747)

15-9-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….