ญายปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9) (บาลีวันละคำ 3,781)

ญายปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9)

…………..

ผู้นับถือพระพุทธศาสนาย่อมสวดสาธยายคุณแห่งพระรัตนตรัย คือ พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ กันอยู่เสมอ

คำบาลีแสดงพระสังฆคุณว่าดังนี้ –

…………..

สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา

เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ

อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลีกรณีโย

อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.

ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค

พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 89 หน้า 111

…………..

พระสังฆคุณ 9 ท่านนับบทว่า “ญายปฏิปันโน” เป็นบทที่ 3

คำว่า “ญายปฏิปันโน” ถ้าเขียนแบบคำอ่านต้องเขียนเป็น “ญายะปะฏิปันโน” ในที่นี้เขียนแบบคำไทยเป็น “ญายปฏิปันโน” อ่านว่า ยา-ยะ-ปะ-ติ-ปัน-โน

“ญายปฏิปันโน” เขียนแบบบาลีเป็น “ญายปฏิปนฺโน” อ่านว่า ยา-ยะ-ปะ-ติ-ปัน-โน รูปคำเดิมเป็น “ญายปฏิปนฺน” อ่านว่า ยา-ยะ-ปะ-ติ-ปัน-นะ ประกอบด้วย ญาย + ปฏิปนฺน

(๑) “ญาย”

อ่านว่า ยา-ยะ รากศัพท์มาจาก –

(1) ญา (ธาตุ = รู้) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อา ที่ ญา เป็น อาย (ญา > ญาย)

: ญา + อ = ญา > ญาย แปลตามศัพท์ว่า (1) “วิธีเป็นเครื่องรู้” (2) “มรรคเป็นเครื่องรู้ถึงพระนิพพาน” (3) “มรรคเป็นเหตุให้แทงตลอดพระนิพพาน” (4) “ธรรมที่รู้พระนิพพาน คือถึงพระนิพพานด้วยการแทงตลอด”

(2) นี (ธาตุ = บรรลุ) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง น ที่ นี เป็น ญ, รัสสะ อี เป็น อิ, แปลง อิ เป็น ย, ทีฆะ อะ ที่ ญ เป็น อา

: นี > ญี > ญิ > ญย + อ = ญย > ญาย แปลตามศัพท์ว่า “มรรคเป็นเครื่องบรรลุธรรมแห่งเหล่าสัตว์”

“ญาย” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) วิธี, ความจริง, ระบบ (method, truth, system)

(2) ความเหมาะสม, วิธีที่ถูกต้อง, ความถูกต้อง, ความประพฤติชอบ (fitness, right manner, propriety, right conduct)

(๒) “ปฏิปนฺน”

อ่านว่า ปะ-ติ-ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก ปฏิ (คำอุปสรรค = เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (ปทฺ > ป), แปลง ต เป็น นฺน (หรือนัยหนึ่ง แปลง ทฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น นฺน)

: ปฏิ + ปทฺ = ปฏิปทฺ + ต = ปฏิปทฺต > ปฏิปนฺน แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ไปถึงเฉพาะ” “ผู้ดำเนินไป” “ผู้ปฏิบัติ”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปฏิปนฺน” ว่า [having] followed or following up, reaching, going along or by [i. e. practising], entering on, obtaining ([ได้] ดำเนินตามหรือกำลังติดตาม, ไปตามหรืออาศัย [คือปฏิบัติ], เข้าสู่, ได้รับ)

ญาย + ปฏิปนฺน = ญายปฏิปนฺน แปลว่า “ผู้ไปถึงด้วยปฏิปทาอันถูกต้อง” “ผู้ดำเนินไปเพื่อพระนิพพาน” “ผู้ปฏิบัติเพื่อความรู้ถึงพระนิพพาน”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ญายปฏิปนฺน” ว่า walking in the right path (ดำเนินไปในหนทางที่ถูกต้อง)

ในที่นี้ “ญายปฏิปันน” เป็นคำขยาย ( = วิเสสนะ) ของ “สาวกสงฺโฆ” (พระสงฆ์สาวก, ที่คำขึ้นต้นว่า สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ) คำขยายหรือวิเสสนะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภัตติ เหมือนคำนามที่ตนขยาย

“สาวกสงฺโฆ” เป็นคำนาม แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์

“ญายปฏิปนฺน” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “ญายปฏิปนฺโน” เขียนแบบไทยเป็น “ญายปฏิปันโน”

ขยายความ :

“ญายปฏิปันโน” เป็นคุณนามบทที่ 3 ของพระสงฆ์

คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 1 หน้า 280 (ฉอนุสสตินิทเทส) แสดงลักษณะของ “ญายปฏิปันโน” ไว้ดังนี้ –

…………..

ยสฺมา ปน สา สมฺมาปฏิปทา … อริโย จ ญาโยติปิ วุจฺจติ … ตสฺมา ตํ ปฏิปนฺโน อริยสงฺโฆ … ญายปฏิปนฺโน … ติปิ วุตฺโต ฯ

ประการหนึ่ง สัมมาปฏิปทานั้นท่านเรียกว่า อริยญายะ (ทางดำเนินเพื่อความรู้อันประเสริฐ) ดังนี้ก็มี … เพราะเหตุนั้น พระอริยสงฆ์ผู้ดำเนินปฏิปทานั้น จึงได้ชื่อว่า ญายปฏิปนฺโน (ปฏิบัติสู่ทางดำเนินเพื่อความรู้อันประเสริฐ) ดังนี้บ้าง

ญาโย วุจฺจติ นิพฺพานํ ตทตฺถาย ปฏิปนฺนตฺตา ญายปฏิปนฺโน …

พระนิพพาน เรียกว่า ญายะ พระอริยสงฆ์ชื่อว่า ญายปฏิปนฺโน เพราะปฏิบัติเพื่อให้ได้บรรลุพระนิพพานนั้น

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “ญายปฏิปนฺโน” สรุปความไว้ดังนี้ –

…………..

ญายปฏิปนฺโน : (พระสงฆ์) เป็นผู้ปฏิบัติถูกทาง หรือปฏิบัติเป็นธรรม คือปฏิบัติปฏิปทาที่จะให้เกิดความรู้ หรือปฏิบัติเพื่อได้ความรู้ธรรม ปฏิบัติเพื่อออกจากทุกข์ อีกนัยหนึ่งว่า ปฏิบัติมุ่งธรรมเป็นใหญ่ ถือความถูกต้องเป็นประมาณ (ข้อ ๓ ในสังฆคุณ ๙)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ตามจิตไปจนกว่าจะเจอตัวโง่

: นั่นแหละจึงจะโผล่เข้าไปใกล้พระนิพพาน

#บาลีวันละคำ (3,781)

19-10-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………