สามีจิปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9) (บาลีวันละคำ 3,782)
สามีจิปฏิปันโน (ชุดสังฆคุณ 9)
…………..
ผู้นับถือพระพุทธศาสนาย่อมสวดสาธยายคุณแห่งพระรัตนตรัย คือ พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ กันอยู่เสมอ
คำบาลีแสดงพระสังฆคุณว่าดังนี้ –
…………..
สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ
ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา
เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ
อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลีกรณีโย
อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.
ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค
พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 89 หน้า 111
…………..
พระสังฆคุณ 9 ท่านนับบทว่า “สามีจิปฏิปันโน” เป็นบทที่ 4
คำว่า “สามีจิปฏิปันโน” ถ้าเขียนแบบคำอ่านต้องเขียนเป็น “สามีจิปะฏิปันโน” ในที่นี้เขียนแบบคำไทยเป็น “สามีจิปฏิปันโน” อ่านว่า สา-มี-จิ-ปะ-ติ-ปัน-โน
“สามีจิปฏิปันโน” เขียนแบบบาลีเป็น “สามีจิปฏิปนฺโน” อ่านว่า สา-มี-จิ-ปะ-ติ-ปัน-โน รูปคำเดิมเป็น “สามีจิปฏิปนฺน” อ่านว่า สา-มี-จิ-ปะ-ติ-ปัน-นะ ประกอบด้วย สามีจิ + ปฏิปนฺน
(๑) “สามีจิ”
อ่านว่า สา-มี-จิ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน, ดี) + อจฺ (ธาตุ = บูชา, เคารพ, นับถือ) + อิ ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ม แล้วทีฆะต้นศัพท์ คือ อะ ที่ ส เป็น อา (สํ > สม > สาม), ลง อิ อาคมระหว่างอุปสรรคกับธาตุแล้วทีฆะเป็น อี
: สํ > สม > สาม + อิ + อจฺ = สามิจฺ + อิ = สามิจิ > สามีจิ แปลตามศัพท์ว่า “การบูชาอย่างดี”
พจนานุกรมบาลี – อังกฤษ ของ ริส เดวิดส์ (The Pali Text Society’s Pali-English Dictionary edited by T. W. Rhys Davids) เสนอความเห็นว่า รากเดิมมาจาก “สมฺมา” ซึ่งแปลว่า โดยทั่วถึง, โดยสมควร, โดยถูกต้อง, โดยชอบ, ตามสมควร, ดีที่สุด, โดยสมบูรณ์ (thoroughly, properly, rightly; in the right way, as it ought to be, best, perfectly)
“สมฺมา” บาลีเก่ายุคพระเวทเป็น “สมฺยจฺ” (samyac) แจกรูปเป็น “สมีจิหฺ” (samīcīḥ) แล้วกลายมาเป็น “สามีจี” และ “สามีจิ”
พจนานุกรมบาลี-ไทย สำหรับนักศึกษา BUDSIR 7 for Windows บอกว่า
“สามีจิ : (คำคุณศัพท์) ชอบ, งาม.”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า
“สามีจี : (คำคุณศัพท์) . สดุดี; praise.”
(๒) “ปฏิปนฺน”
อ่านว่า ปะ-ติ-ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก ปฏิ (คำอุปสรรค = เฉพาะ, ตอบ, ทวน, กลับ) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, ลบที่สุดธาตุ (ปทฺ > ป), แปลง ต เป็น นฺน (หรือนัยหนึ่ง แปลง ทฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น นฺน)
: ปฏิ + ปทฺ = ปฏิปทฺ + ต = ปฏิปทฺต > ปฏิปนฺน แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ไปถึงเฉพาะ” “ผู้ดำเนินไป” “ผู้ปฏิบัติ”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปฏิปนฺน” ว่า [having] followed or following up, reaching, going along or by [i. e. practising], entering on, obtaining ([ได้] ดำเนินตามหรือกำลังติดตาม, ไปตามหรืออาศัย [คือปฏิบัติ], เข้าสู่, ได้รับ)
สามีจิ + ปฏิปนฺน = สามีจิปฏิปนฺน แปลว่า “ผู้ไปถึงด้วยปฏิปทาอันสมควร” “ผู้ดำเนินไปโดยทางที่สมควร” “ผู้ปฏิบัติสมควร”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สามีจิปฏิปนฺน” ว่า correct in life (ถูกต้องในชีวิต)
ในที่นี้ “สามีจิปฏิปันน” เป็นคำขยาย ( = วิเสสนะ) ของ “สาวกสงฺโฆ” (พระสงฆ์สาวก, ที่คำขึ้นต้นว่า สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ) คำขยายหรือวิเสสนะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภัตติ เหมือนคำนามที่ตนขยาย
“สาวกสงฺโฆ” เป็นคำนาม แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์
“สามีจิปฏิปนฺน” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “สามีจิปฏิปนฺโน” เขียนแบบไทยเป็น “สามีจิปฏิปันโน”
ขยายความ :
“สามีจิปฏิปันโน” เป็นคุณนามบทที่ 4 ของพระสงฆ์
คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 1 หน้า 280 (ฉอนุสสตินิทเทส) แสดงลักษณะของ “สามีจิปฏิปันโน” ไว้ดังนี้ –
…………..
ยสฺมา ปน สา สมฺมาปฏิปทา … อนุจฺฉวิกตฺตา จ สามีจีติปิ สงฺขํ คตา ตสฺมา ตํ ปฏิปนฺโน อริยสงฺโฆ … สามีจิปฏิปนฺโนติปิ วุตฺโต ฯ
ประการหนึ่ง สัมมาปฏิปทานั้นได้ชื่อว่า สามีจิ เพราะเป็นปฏิปทาอันสมควร ดังนี้ก็มี เพราะเหตุนั้น พระอริยสงฆ์ผู้ดำเนินปฏิปทานั้น จึงได้ชื่อว่า สามีจิปฏิปนฺโน (ปฏิบัติสมควร)
ยถา ปฏิปนฺนา สามีจิกมฺมารหา โหนฺติ ตถา ปฏิปนฺนตฺตา สามีจิปฏิปนฺโน ฯ
บุคคลทั้งหลายปฏิบัติด้วยประการใด จึงเป็นผู้ควรแก่สามีจิกรรม เพราะปฏิบัติด้วยประการนั้น จึงชื่อ สามีจิปฏิปนฺโน
…………..
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “สามีจิปฏิปนฺโน” สรุปความไว้ดังนี้ –
…………..
สามีจิปฏิปนฺโน : (พระสงฆ์) เป็นผู้ปฏิบัติชอบ, ปฏิบัติสมควรได้รับสามีจิกรรม คือ ปฏิบัติน่าเคารพนับถือ (ข้อ ๔ ในสังฆคุณ ๙)
…………..
แถม :
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สามีจิกรรม : (คำนาม) การแสดงความเคารพตามธรรมเนียมของพระเณรในระหว่างผู้ใหญ่กับผู้น้อย เช่น ระหว่างพระอุปัชฌาย์กับสัทธิวิหาริก ระหว่างอาจารย์กับอันเตวาสิก หรือระหว่างผู้แก่พรรษากับผู้อ่อนพรรษากว่า. (ส.; ป. สามีจิกมฺม).”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: อำนาจทำให้คนกลัวได้
: แต่ทำให้คนนับถือไม่ได้
#บาลีวันละคำ (3,782)
20-10-65
…………………………….
……………………………