อัญชลีกรณีโย (ชุดสังฆคุณ 9) (บาลีวันละคำ 3,789)

…………..

ผู้นับถือพระพุทธศาสนาย่อมสวดสาธยายคุณแห่งพระรัตนตรัย คือ พระพุทธคุณ พระธรรมคุณ และพระสังฆคุณ กันอยู่เสมอ

คำบาลีแสดงพระสังฆคุณว่าดังนี้ –

…………..

สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

อุชุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ญายปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

สามีจิปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ

ยทิทํ จตฺตาริ ปุริสยุคานิ อฏฺฐ ปุริสปุคฺคลา

เอส ภควโต สาวกสงฺโฆ

อาหุเนยฺโย ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลีกรณีโย

อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ.

ที่มา: มหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค

พระไตรปิฎกเล่ม 10 ข้อ 89 หน้า 111

…………..

พระสังฆคุณ 9 ท่านนับบทว่า “อัญชลีกรณีโย” เป็นบทที่ 8

คำว่า “อัญชลีกรณีโย” เขียนแบบคำอ่านต้องเขียนเป็น “อัญชะลีกะระณีโย” ในที่นี้เขียนแบบคำไทยเป็น “อัญชลีกรณีโย” อ่านว่า อัน-ชะ-ลี-กะ-ระ-นี-โย

คำว่า “อัญชลีกรณีโย” เขียนแบบบาลีเป็น “อญฺชลีกรณีโย” รูปคำเดิมเป็น “อญฺชลีกรณีย” อ่านว่า อัน-ชะ-ลี-กะ-ระ-นี-ยะ ประกอบด้วยคำว่า อญฺชลี + กรณีย

(๑) “อญฺชลี”

อ่านว่า อัน-ชะ-ลี ศัพท์นี้ในบาลีเป็น “อญฺชลิ” (-ลิ เสียงสั้น) ก็มี รากศัพท์มาจาก อญฺชฺ (ธาต = ประกาศ, เปิดเผย; ไป, เป็นไป) + อลิ ปัจจัย

: อญฺชฺ + อลิ = อญฺชลิ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “กิริยาเป็นเครื่องประกาศความภักดี” (2) “กิริยาที่ประกาศความแจ่มแจ้ง” (คือประกาศความฉลาด) (3) “กิริยาที่เป็นไปเพื่อเชื่อมประสานเป็นอันเดียวกัน”

ที่เป็น “อญฺชลี” (-ลี เสียงยาว) เพราะลง อลี ปัจจัย

“อญฺชลิ – อญฺชลี” หมายถึง การไหว้, ประคองอัญชลี, ยกมือขึ้นประนมซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการนับถือกัน, บรรจงสิบนิ้วรวมกันเข้าและยกขึ้นถึงศีรษะ (extending, stretching forth, gesture of lifting up the hands as a token of reverence, putting the ten fingers together and raising them to the head)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อัญชลี : (คำนาม) การประนมมือ, การไหว้, บางทีใช้เป็น อัญชุลี หรือ ใช้ละว่า ชุลี ก็มี. (ป., ส. อญฺชลิ).”

(๒) “กรณีย”

อ่านว่า กะ-ระ-นี-ยะ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + อนีย (ปัจจัย = ควร, พึง) แปลง น เป็น ณ

: กรฺ + อนีย = กรนีย > กรณีย แปลตามศัพท์ว่า “พึงทำ” หรือ “ควรทำ”

“กรณีย” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) (คุณศัพท์) ซึ่งควรทำ, ซึ่งต้องทำหรือพึงทำ, หรือจะต้องทำขึ้น (that ought to be, must or should be done, to be done, to be made)

(2) (คำนาม) การกระทำ, การสร้าง (doing, making)

(3) กระทำ, ในความหมายของการแก้, คือ เอาชนะ, ทำลาย (done, in the sense of undoing, i. e. overcome, undone)

(4) ผู้มีกิจที่ยังจะต้องทำอยู่ (one who has still something left to perform)

(5) สิ่งที่ควรทำ, ธุรกิจ, หน้าที่, พันธะ, การงาน (what ought to be done, duty, obligation; affairs, business)

(6) ประโยชน์, ความต้องการ (use, need)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กรณีย-, กรณีย์, กรณียะ : (คำนาม) กิจ. (คำวิเศษณ์) อันควรทํา, อันพึงทํา. (ป.).”

อญฺชลี + กรณีย = อญฺชลีกรณีย (คุณศัพท์) แปลว่า ซึ่งควรแก่อัญชลี, อันเป็นที่ตั้งแห่งการทำอัญชลี (that is worthy of being thus honoured)

ในที่นี้ “อญฺชลีกรณีย” เป็นคำขยาย ( = วิเสสนะ) ของ “สาวกสงฺโฆ” (พระสงฆ์สาวก, ที่คำขึ้นต้นว่า สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสงฺโฆ) คำขยายหรือวิเสสนะต้องมีลิงค์ วจนะ วิภัตติ เหมือนคำนามที่ตนขยาย

“สาวกสงฺโฆ” เป็นคำนาม แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์

“อญฺชลีกรณีย” แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “อญฺชลีกรณีโย” เขียนแบบคำไทยเป็น “อัญชลีกรณีโย”

ข้อสังเกต :

๑ คำว่า “อญฺชลีกรณีโย” บาลีเป็น “อญฺชลิกรณีโย” ก็มี (-ลี- เสียงยาว เป็น -ลิ- เสียงสั้น)

๒ คำว่า “อญฺชลีกรณีโย” บางสำนักสวดเป็น “อญฺชลีกรณิโย” คือ “-ณีโย” ( -ณี- เสียงยาว) ออกเสียงเป็น “-ณิโย” ( -ณิ- เสียงสั้น) ซึ่งเป็นการออกเสียงผิด

ถ้าสำนักที่สวดต่างกันมาสวดรวมกัน พอถึงบทนี้จะเห็นความผิดเพี้ยนชัดเจน

“-ณีโย” ( -ณี- เสียงยาว ถูกต้อง) ณี- ยังไม่ทันลง -โย

“-ณิโย” ( -ณิ- เสียงสั้น ผิด) กระโดดไปที่ -โย ก่อนแล้ว

อย่ายอมให้คำเพียงพยางค์เดียวประจานความมักง่าย –

“อญฺชลีกรณีโย” -ณี- เสียงยาว ถูกต้อง

“อญฺชลีกรณิโย” -ณิ- เสียงสั้น ผิด

ขยายความ :

“อญฺชลีกรณีโย” เป็นคุณนามบทที่ 8 ของพระสงฆ์

คัมภีร์วิสุทธิมรรค ภาค 1 หน้า 282 (ฉอนุสสตินิทเทส) แสดงความหมายที่พระสงฆ์ได้นามว่า “อัญชลีกรณีโย” ไว้ดังนี้ –

…………..

อุโภ หตฺเถ สิรสิ ปติฏฺฐาเปตฺวา สพฺพโลเกน กริยมานํ อญฺชลีกมฺมํ อรหตีติ อญฺชลีกรณีโย ฯ

พระสงฆ์ย่อมควรแก่อัญชลีกรรม อันชาวโลกทั้งปวงวางหัตถ์ทั้งสองไว้เหนือเศียรกระทำอยู่ เหตุนั้น จึงชื่อว่า อัญชลีกรณีโย (ผู้ควรแก่การทำอัญชลี)

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “อญฺชลีกรณีโย” สรุปความไว้ดังนี้ –

…………..

อญฺชลีกรณีโย : (พระสงฆ์) เป็นผู้ควรได้รับอัญชลีกรรม คือการประนมมือไหว้ กราบไหว้ เพราะมีความดีที่ควรแก่การไหว้ ทำให้ผู้ไหว้ผู้กราบ ไม่ต้องกระดากใจ (ข้อ ๘ ในสังฆคุณ ๙); อญฺชลิกรณีโย ก็ใช้

…………..

ดูก่อนภราดา!

: คนบางคน ไม่ไหว้แล้วเสียใจ

: คนบางคน ไหว้แล้วเสียมือ

#บาลีวันละคำ (3,789)

27-10-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………