สถูป (บาลีวันละคำ 3,902)

สถูป

สถูป

ที่ระลึกถึงผู้ล่วงลับ

อ่านว่า สะ-ถูบ

“สถูป” เป็นรูปคำสันสกฤต รูปบาลีเป็น “ถูป” อ่านว่า ถู-ปะ รากศัพท์มาจาก –

(1) ถุ (ธาตุ = สรรเสริญ, ชมเชย) + ป ปัจจัย, ทีฆะ อุ ที่ ถุ เป็น อู (ถุ > ถู) 

: ถุ + ป = ถุป > ถูป แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนสรรเสริญบูชา”

(2) ถูปฺ (ธาตุ = ก่อ, สะสม) + อ (อะ) ปัจจัย 

: ถูปฺ + อ = ถูป แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ก่อตัวขึ้น” 

“ถูป” (ปุงลิงค์) หมายถึง สถูปหรือสตูป, เจดีย์, เนิน, โคก, กองหินที่ระลึก, ฮวงซุ้ย; โดม (a stupa or tope, a bell-shaped pile of earth, a mound, tumulus, cairn; dome) 

บาลี “ถูป” สันสกฤตเป็น “สฺตูป”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(1) สฺตูป, สฺถูป : (ธาตุ) รวบรวม, พูนหรือกองขึ้นไว้; to collect, to heap.

(2) สฺตูป : (คำนาม) นิกร, กองดิน ฯลฯ.; a heap , a pile of earth, &c.

ในภาษาไทย คำนี้เราคุ้นกับรูปคำ “สถูป” มากกว่ารูปอื่น

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สถูป : (คำนาม) สิ่งก่อสร้างที่มีรูปโอคว่ำซึ่งก่อไว้สำหรับบรรจุของควรบูชามีกระดูกของพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์เป็นต้น, บางทีใช้เข้าคู่กับคำ เจดีย์ เป็น สถูปเจดีย์ เช่น เดินเวียนเทียนรอบพระสถูปเจดีย์. (คำแบบ) สดูป, สตูป. (ป. ถูป; ส. สฺตูป).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ดังนี้ –

“สถูป : สิ่งก่อสร้างซึ่งก่อไว้สำหรับบรรจุของควรบูชา เป็นอนุสรณ์ที่เตือนใจให้เกิดปสาทะและกุศลธรรมอื่นๆ เช่น พระสารีริกธาตุ อัฐิแห่งพระสาวก หรือกระดูกแห่งบุคคลที่นับถือ (บาลี: ถูป, สันสกฤต: สฺตูป); ดู ถูปารหบุคคล”

ขยายความ :

คำว่า “สถูป” บาลีเป็น “ถูป” คำว่า “ถูป” ที่นักเรียนธรรมเรียนกันมาตั้งแต่ชั้นตรีคือ “ถูปารหบุคคล” (ถู-ปา-ระ-หะ-บุก-คน)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ถูปารหบุคคล : (คำนาม) บุคคลที่ควรนํากระดูกบรรจุสถูปไว้บูชา ได้แก่พระพุทธเจ้าเป็นต้น. (ป.).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ดังนี้ –

“ถูปารหบุคคล : บุคคลผู้ควรแก่สถูป คือบุคคลที่ควรนำกระดูกบรรจุสถูปไว้บูชา มี ๔ คือ ๑. พระพุทธเจ้า ๒. ปัจเจกพุทธเจ้า ๓. พระอรหันตสาวก ๔. พระเจ้าจักรพรรดิ.”

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [142] ขยายความ “ถูปารหบุคคล” ไว้ดังนี้ –

…………..

ถูปารหบุคคล 4 : (บุคคลผู้ควรแก่สถูป, ผู้มีคุณความดีพิเศษควรสร้างสถูปไว้เคารพบูชา — Thūpāraha-puggala: persons worthy of a stupa or monument)

1. พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า (พระพุทธเจ้า — Buddha: the Buddha; Fully Enlightened One)

2. พระปัจเจกพุทธเจ้า (Paccekabuddha : Individually Enlightened One; private Buddha)

3. พระตถาคตสาวก (สาวกของพระพุทธเจ้า ปกติหมายเอาพระอรหันต์ — Tathāgatasāvaka: a disciple of the Buddha; an Arahant)

4. พระเจ้าจักรพรรดิ (จอมราชผู้ทรงธรรม, พระเจ้าธรรมิกราช — Cakkavatti: a righteous universal monarch; great righteous king or ruler)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าท่านสร้างประโยชน์ให้โลก

: โลกจะสร้างสถูปให้ท่าน

——————-

ภาพประกอบจากเฟซบุ๊ก: แบกเป้ไปเที่ยว by ลำไยทัวร์ 

14 สิงหาคม 2020 

#บาลีวันละคำ (3,902)

17-2-66

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….