กามโภคี (บาลีวันละคำ 3,959)

กามโภคี

ผู้อยู่กับโลกยังต้องบริโภคกามคุณ

อ่านว่า กา-มะ-โพ-คี

ประกอบด้วยคำว่า กาม + โภคี

(๑) “กาม” 

บาลีอ่านว่า กา-มะ รากศัพท์มาจาก กมฺ (ธาตุ = ปรารถนา) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ก-(มฺ) เป็น อา (กมฺ > กาม)

: กมฺ + ณ = กมณ > กม > กาม แปลตามศัพท์ว่า (1) “ภาวะที่ทำให้ปรารถนา” (2) “อาการที่ปรารถนา” (3) “ภาวะอันสัตวโลกปรารถนา”

“กาม” (ปุงลิงค์; นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ความรื่นรมย์, สิ่งที่ให้ความเพลิดเพลิน, สิ่งที่ให้ความบันเทิงทางกาม (pleasantness, pleasure-giving, an object of sensual enjoyment)

(2) ความสนุกเพลิดเพลิน, การพึงพอใจจากการรู้สึก (enjoyment, pleasure on occasion of sense) 

(3) ความใคร่ (sense-desire)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กาม, กาม– : (คำนาม) ความใคร่, ความใคร่ทางเมถุน. (ป., ส.).”

(๒) “โภคี” 

อ่านว่า โพ-คี รูปคำเดิมมาจาก โภค + อี ปัจจัย

(ก) “โภค” บาลีอ่านว่า โพ-คะ รากศัพท์มาจาก ภุชฺ (ธาตุ = กิน) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อุ ที่ ภุ-(ชฺ) เป็น โอ, แปลง ช เป็น ค

: ภุชฺ + ณ = ภุชณ > ภุช > โภช > โภค แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันคนใช้สอย” หรือ “สิ่งที่ต้องใช้สอย” 

“โภค” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การเสพหรือบริโภค (enjoyment) 

(2) สมบัติ, ความร่ำรวย (possession, wealth) 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“โภค, โภค-, โภคะ : (คำนาม) สมบัติ เช่น ถึงพร้อมด้วยโภคะ. (คำกริยา) กิน, ใช้สอย. (ป., ส.).”

(ข) โภค + อี ปัจจัย

: โภค + อี = โภคี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีโภคะ” หรือ “ผู้บริโภค” (คือกินใช้สมบัติที่มีหรือที่หามาได้)

“โภคี” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) เป็นคุณศัพท์: บริโภคหรือเสพ, มีหรือมีมาก, มีส่วนร่วมหรืออุทิศตนให้เพื่อความสุข (enjoying, owning, abounding in, partaking in or devoted to pleasure) 

(2) เป็นนาม: เจ้าของ (ผู้มีทรัพย์), คนร่ำรวย (owner, wealthy man) 

กาม + โภคี = กามโภคี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้บริโภคกาม” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ถอดความคำว่า “กามโภคี” ออกมาว่า enjoying the pleasures of the senses (ผู้ได้รับความบันเทิงอยู่ในกาม) 

และขยายความต่อไปว่า as Ep. of the kāmûpapatti-beings (เป็นคำแสดงลักษณะของสัตว์โลกผู้มีชีวิตอยู่ในกาม) 

ถ้าถามว่า “บริโภคกาม” คือทำอะไร ก็ตอบได้เลยว่า กิน ดื่ม เที่ยว เล่น เสพสุข หรือตอบด้วยคำคนเก่าที่ออกไปทางหยาบๆ ว่า “กินขี้ปี้นอน” ผู้ที่ยังต้องทำอย่างนี้นี่แหละคือ “กามโภคี” 

ขยายความ :

ในพระไตรปิฎก มีพระพุทธพจน์ตรัสถึง “กามโภคี” หรือ “กามโภคีบุคคล” ไว้ 10 จำพวก ขอยกคำบาลีพร้อมทั้งคำแปลเต็มๆ มาให้ศึกษากันพอเป็นตัวอย่างจำพวกหนึ่ง เป็นจำพวกที่ 1 ข้อความเป็นดังนี้ –

…………..

อิธ  คหปติ  เอกจฺโจ  กามโภคี  อธมฺเมน  โภเค  ปริเยสติ  สาหเสน อธมฺเมน  โภเค  ปริเยสิตฺวา  สาหเสน  น  อตฺตานํ  สุเขติ  ปิเนติ  น  สํวิภชติ  น  ปุญฺญานิ  กโรติ  ฯ

กามโภคีบุคคลบางคนในโลกนี้แสวงหาโภคทรัพย์โดยไม่ชอบธรรม โดยทารุณ ครั้นแสวงหาได้แล้วไม่เลี้ยงตนให้เป็นสุขให้อิ่มหนำ ไม่แจกจ่าย ไม่กระทำบุญ 

ที่มา: ปัญจกนิบาต อังคุตตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 22 ข้อ 91

…………..

สรุปลักษณะกามโภคีบุคคล 10 จำพวกเป็นดังนี้ –

(1) หากินในทางผิด ได้มาแล้วไม่กินไม่ใช้ ไม่แจกจ่ายทำบุญ

(2) หากินในทางผิด ได้มาแล้วกินเองใช้เอง แต่ไม่แจกจ่ายทำบุญ

(3) หากินในทางผิด ได้มาแล้วกินเองใช้เองด้วย แจกจ่ายทำบุญด้วย

(4) หากินในทางถูกบ้างผิดบ้าง ได้มาแล้วไม่กินไม่ใช้ ไม่แจกจ่ายทำบุญ

(5) หากินในทางถูกบ้างผิดบ้าง ได้มาแล้วกินเองใช้เอง แต่ไม่แจกจ่ายทำบุญ

(6) หากินในทางถูกบ้างผิดบ้าง ได้มาแล้วกินเองใช้เองด้วย แจกจ่ายทำบุญด้วย

(7) หากินในทางถูก ได้มาแล้วไม่กินไม่ใช้ ไม่แจกจ่ายทำบุญ

(8 ) หากินในทางถูก ได้มาแล้วกินเองใช้เอง แต่ไม่แจกจ่ายทำบุญ

(9) หากินในทางถูก ได้มาแล้วกินเองใช้เองด้วย แจกจ่ายทำบุญด้วย แต่ยังติดโลกติดสุข ไม่คิดสละละวาง

(10) หากินในทางถูก ได้มาแล้วกินเองใช้เองด้วย แจกจ่ายทำบุญด้วย ทั้งไม่ติดโลกติดสุข คิดสละละวาง

…………..

โปรดพิจารณาตนเองว่า เป็นกามโภคีบุคคลจำพวกไหน

…………..

ดูก่อนภราดา!

: บัณฑิต อาศัยโภคะเป็นพาหนะพาไปถึงพระนฤพาน

: คนเขลา อาศัยโภคะเป็นยานพาไปถึงนรก

#บาลีวันละคำ (3,959)

15-4-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….