รูปิยสังโวหาร (บาลีวันละคำ 3,973)

11 สิงหาคม 2023 suriyan bunthae

รูปิยสังโวหาร

ศัพท์วิชาการที่บอกอนาคตของวัด

อ่านว่า รู-ปิ-ยะ-สัง-โว-หาน

ประกอบด้วยคำว่า รูปิย + สังโวหาร

(๑) “รูปิย”

อ่านว่า รู-ปิ-ยะ รากศัพท์มาจาก รูป + อิย ปัจจัย

(ก) “รูป” บาลีอ่านว่า รู-ปะ รากศัพท์มาจาก –

(1) รูปฺ (ธาตุ = ประกาศ) + อ (อะ) ปัจจัย

: รูปฺ + อ = รูป แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ประกาศสภาพของตน”

(2) รุปฺ (ธาตุ = เสื่อม, ทรุดโทรม) + อ (อะ) ปัจจัย, ทีฆะ อุ ที่ รุ-(ปฺ) เป็น อู (รุปฺ > รูป)

: รุปฺ + อ = รุป > รูป แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ต้องเสื่อมไป”

“รูป” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีหมายถึง รูป, ทรวดทรง, รูปร่างหรือรูปพรรณสัณฐาน, หลักการเกี่ยวกับรูป ฯลฯ (form, figure, appearance, principle of form, etc.)

(ข) รูป + อิย ปัจจัย

: รุปฺ + อิย = รูปิย แปลตามศัพท์ว่า “วัตถุที่เขาประทับรูปม้าเป็นต้นไว้”

หมายความว่า เมื่อแรกสร้างได้ทำรูปต่างๆ เช่นรูปม้าไว้บนวัตถุนี้ ดังนั้นจึงเรียกวัตถุนี้ว่า “รูปิย”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “รูปิย” ว่า silver (เงิน) แต่ได้ขยายความไว้ด้วยว่า here collectively for any transactions in “specie” (ในที่นี้ โดยรวมๆ แทนการค้าขาย ใน “เงินเหรียญ”)

คัมภีร์สมันตปาสาทิกา ภาค 2 หน้า 224 อธิบายรูปิยสิกขาบท ขยายความคำว่า “รูปิย” ไว้ดังนี้ –

………..

รชตํ ปน สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปนฺติ อาทีสุ รูปิยํ วุตฺตํ ฯ อิธ ปน ยงฺกิญฺจิ โวหารคามนียํ กหาปณาทิ อธิปฺเปตํ ฯ

แปลว่า –

ส่วนเงินท่านเรียกว่า รูปิยะ ในคำทั้งหลายว่า สังข์ ศิลา ประพาฬ เงิน ทอง เป็นต้น. แต่ในสิกขาบทนี้ท่านประสงค์เอากหาปณะเป็นต้นอย่างใดอย่างอย่างหนึ่งที่ใช้ในการซื้อขายแลกเปลี่ยนได้.

………..

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“รูปิยะ : (คำนาม) เงินตรา. (ป.).”

เป็นคำนิยามสั้นๆ แต่มีความหมายที่ยืดยาว

(๒) “สังโวหาร”

เขียนแบบบาลีเป็น “สํโวหาร” อ่านว่า สัง-โว-หา-ระ รากศัพท์มาจาก สํ + โวหาร

(ก) “สํ” อ่านว่า สัง เป็นคำอุปสรรค ตำราบาลีไทยแปลว่า “พร้อม, กับ, ดี” หมายถึง พร้อมกัน, ร่วมกัน (together)

(ข) “โวหาร” บาลีอ่านว่า โว-หา-ระ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อว (คำอุปสรรค = ลง) + หรฺ (ธาตุ = นำไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, “ลบสระหน้า” คือ วิ + อว ลบ อิ ที่ วิ (วิ > ว), แผลง อว เป็น โอ, “ทีฆะต้นธาตุ” คือยืดเสียง อะ ที่ ห-(รฺ) เป็น อา (หรฺ > หาร)

: วิ > ว + อว > โอ : ว + โอ = โว + หรฺ = โวหร + ณ = โวหรณ > โวหร > โวหาร แปลตามศัพท์ว่า (1) “คำอันเขากล่าว” (2) “คำเป็นเครื่องกล่าว” (3) “คำที่ลักใจของเหล่าสัตว์อย่างวิเศษ” (คือดึงดูดใจคนฟังไป) (4) “ภาวะที่พูดทำความขัดแย้ง” (5) “การตกลงกัน”

“โวหาร” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายไว้ว่า –

“โวหาร : (คำนาม) ชั้นเชิงหรือสํานวนแต่งหนังสือหรือพูด เช่น มีโวหารดี, ถ้อยคําที่เล่นเป็นสําบัดสํานวน เช่น อย่ามาตีโวหาร เขาชอบเล่นโวหาร. (ป.).”

ในภาษาไทย “โวหาร” เล็งถึง “คำพูด” แต่ในภาษาบาลี “โวหาร” มีความหมายหลายอย่าง คือ –

(1) ชื่อหรือการเรียกขานที่ใช้กันในเวลานั้น, การใช้ภาษาร่วมกัน, ตรรกวิทยา, วิธีปกติธรรมดาของการนิยาม, วิธีใช้, ตำแหน่ง, ฉายา (current appellation, common use, popular logic, common way of defining, usage, designation, term, cognomen)

(2) การค้า, ธุรกิจ (trade, business)

(3) คดีความ, กฎหมาย, พันธะทางกฎหมาย; วิธีปฏิบัติเกี่ยวกับคดีความ, วิชาธรรมศาสตร์ (lawsuit, law, lawful obligation; juridical practice, jurisprudence)

อภิปรายแทรก :

๑ การที่ “โวหาร” หมายถึงธุรกิจ การค้า คงจะมีมูลมาจากผู้ขายสินค้าร้องเรียกผู้คนให้มาซื้อสินค้าของตนไม่ว่าจะขายอยู่กับที่หรือนำสินค้าไปตระเวนขาย

ถ้าดูที่การโฆษณาสินค้าในสมัยนี้จะยิ่งเห็นได้ชัดเจนที่สุด การโฆษณานั่นเองคือความหมายของ “โวหาร” และนั่นจึงเป็นเหตุให้ “โวหาร” หมายถึงธุรกิจ การค้า

๒ การที่ “โวหาร” หมายถึงคดีความ ก็อธิบาย (แบบลากเข้าความ) ได้ว่า ในกระบวนของการ “เป็นความ” กันนั้น ทั้งโจทก์และจำเลยจะต้องใช้ “โวหาร” เพื่อแสดงให้เห็นว่าตนเป็นฝ่ายถูก อีกข้างหนึ่งเป็นฝ่ายผิด ฝ่ายไหนใช้โวหารโน้มน้าวให้น่าเชื่อได้ดีกว่า ฝ่ายนั้นก็ชนะคดี เพราะฉะนั้น “โวหาร” จึงหมายถึงคดีความได้ด้วย

๓ ในภาษาไทยมีคำว่า “โว” พจนานุกรมฯ บอกความหมายไว้ว่า –

“โว : (ภาษาปาก) (คำกริยา) พูดโอ้อวด เช่น โวมากไปหน่อยแล้ว. (คำวิเศษณ์) โอ้อวด เช่น คุยโว.”

“โว” น่าจะตัดมาจาก “โวหาร” นี่เอง

สํ + โวหาร = สํโวหาร (สัง-โว-หา-ระ) แปลตามศัพท์ว่า “การซื้อขายร่วมกัน” (ผู้ซื้อกับผู้ขายร่วมกันทำสิ่งนั้น) หมายถึง ธุรกิจ, การค้าขาย (business, traffic)

โปรดสังเกตว่า คำว่า “สํโวหาร” นี้ ในบาลี “สํ” คงรูปเป็น “สํ” ไม่แปลงนิคหิตเป็น งฺ เหมือนในคำทั่วไป คือเขียนเป็น “สํโวหาร” ไม่ใช่ “สงฺโวหาร”

แต่ในภาษาไทยเขียนเป็น “สังโวหาร” อ่านว่า สัง-โว-หาน คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

รูปิย + สํโวหาร = รูปิยสํโวหาร (รู-ปิ-ยะ-สัง-โว-หา-ระ) แปลว่า “การซื้อขายด้วยรูปิยะ” หมายถึง การจับจ่ายซื้อขายสิ่งของโดยใช้เงินตราเป็นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยน

“รูปิยสํโวหาร” ในภาษาไทยเขียนเป็น “รูปิยสังโวหาร” อ่านว่า รู-ปิ-ยะ-สัง-โว-หาน

ขยายความ :

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “รูปิยสังโวหาร” บอกไว้ดังนี้ –

…………..

รูปิยสังโวหาร : การแลกเปลี่ยนด้วยรูปิยะ, การซื้อขายด้วยเงินตรา, ภิกษุกระทำ ต้องอาบัตินิสสัคคิยปาจิตตีย์ (โกสิยวรรคที่ ๒ สิกขาบทที่ ๙)

…………..

“รูปิยสํโวหาร” หรือ “รูปิยสังโวหาร” เป็นศัพท์วิชาการทางพระวินัย ในอาบัติหมวดนิสสัคคิยปาจิตตีย์ โกสิยวรรค สิกขาบทที่ 9 บัญญัติไว้ว่า –

…………..

โย ปน ภิกฺขุ นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺเชยฺย นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ ฯ

ที่มา: วินัยปิฎก มหาวิภังค์ ภาค 2 พระไตรปิฎกเล่ม 2 ข้อ 109

หนังสือ วินัยมุข เล่ม 1 พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แปลไว้ว่า –

…………..

อนึ่ง ภิกษุใด ถึงความแลกเปลี่ยนด้วยรูปิยะมีประการต่าง ๆ เป็นนิสสัคคิยปาจิตตีย์.

…………..

หนังสือ นวโกวาท พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แปลไว้ว่า –

…………..

๙. ภิกษุทำการซื้อขายด้วยรูปิยะ คือของที่เขาใช้เป็นทองและเงิน ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์.

…………..

คัมภีร์อรรถกถาพระวินัย (สมันตปาสาทิกา ภาค 2 หน้า 262) อธิบายคำว่า “รูปิยสํโวหารํ” (การซื้อขายด้วยรูปิยะ) ว่าหมายถึง “ชาตรูปรชตปริวตฺตนํ” แปลว่า “การแลกเปลี่ยนด้วยทองและเงิน”

…………..

สรุปความตามสิกขาบทนี้ก็คือ ภิกษุซื้อของก็ตาม ขายของก็ตาม เป็นอาบัติ คือมีความผิดตามพระวินัย

…………..

คำถามแถม :

วัดเปิดร้านขายกาแฟ เพื่อนำผลกำไรมาเป็นทุนการศึกษาของพระภิกษุสามเณรและเป็นค่าใช้จ่ายต่างๆ ของวัด เข้าข่าย “รูปิยสังโวหาร” หรือไม่?

กรุณาตอบตามหลักฐาน อย่าอนุมานว่าน่าจะ …

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าวันนี้วัดเปิดร้านขายกาแฟได้ ก็ไม่แปลก

: เพราะนี่คือก้าวแรกที่วัดจะกลายเป็นห้างสรรพสินค้าในวันหน้า

#บาลีวันละคำ (3,973)

29-4-66