อุจัย (บาลีวันละคำ 4,093)
อุจัย
ฝากไว้เป็นคำไทยอีกคำหนึ่ง
อ่านว่า อุ-ไจ ก็ได้ อุด-ไจ ก็ได้
“อุจัย” เขียนแบบบาลีเป็น “อุจฺจย” อ่านว่า อุด-จะ-ยะ รากศัพท์มาจาก อุ (คำอุปสรรค = ขึ้น, นอก) + จิ (ธาตุ = ก่อ, สะสม) + อ (อะ) ปัจจัย, ซ้อน จฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (อุ + จฺ + จิ), แปลง อิ ที่ จิ เป็น ย
: อุ + จฺ + จิ = อุจฺจิ > อุจฺจย + อ = อุจฺจย (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ก่อขึ้น” หมายถึง การสั่งสม, การสุมทับ, การกองรวมไว้, การเพิ่มพูน (heaping up, heap, pile, accumulation)
ขยายความ :
“อุจฺจย” ในบาลีที่คุ้นปากคุ้นหูนักเรียนนักธรรมและบาลีมากที่สุด น่าจะได้แก่พุทธภาษิตบทที่ว่า “สุโข ปุญฺญสฺส อุจฺจโย” (สุโข ปุญญัสสะ อุจจะโย) หนังสือพุทธศาสนสุภาษิต เล่ม 1 แปลว่า “การสั่งสมขึ้นซึ่งบุญ นำสุขมาให้”
“อุจฺจย” ในภาษาไทยตัดตัวสะกดออกตัวหนึ่ง ใช้เป็น “อุจัย”
เทียบคำที่มีใช้อยู่แล้วในภาษาไทย :
บาลี “นิสฺสย” (นิด-สะ-ยะ) ใช้ในภาษาไทยเป็น “นิสัย” (นิ-ไส, นิด-ไส) = ที่พักพิง, ที่อาศัย; ความประพฤติที่เคยชิน
บาลี “วินย” (วิ-นะ-ยะ) ใช้ในภาษาไทยเป็น “วินัย” (วิ-ไน) = ระเบียบแบบแผนและข้อบังคับ
บาลี “อภย” (อะ-พะ-ยะ) ใช้ในภาษาไทยเป็น “อภัย” (อะ-ไพ) = ความไม่มีภัย, ความไม่ต้องกลัว; ยกโทษให้
ดังนั้น: บาลี “อุจฺจย” (อุด-จะ-ยะ) ใช้ในภาษาไทยเป็น “อุจัย” (อุไจ, อุด-ไจ) = การสั่งสม, การเพิ่มพูน
คำว่า “อุจัย” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 และยังไม่พบว่ามีใช้ในภาษาไทย
จึงขอ “ฝากไว้ในอ้อมใจของมิตรแฟนเพลง” อีกคำหนึ่ง
…………..
ดูก่อนภราดา!
: สะสมทรัพย์ รับประกันไม่ได้ว่าจะไม่ขาดทุน
: สะสมบุญ พระรับประกันว่าได้ความสุขเป็นกำไร
#บาลีวันละคำ (4,093)
27-8-66
…………………………….
…………………………….