บุพกรณ์ – บุพกิจ (บาลีวันละคำ 4,137)

บุพกรณ์ – บุพกิจ

ศัพท์เทคนิคทางพระวินัย

ช่วยกันเรียนรู้ไว้-เผื่อพระท่านลืม

อ่านว่า บุบ-พะ-กอน บุบ-พะ-กิด

ประกอบด้วยคำว่า “บุพ” “กรณ์” “กิจ”

(๑) “บุพ” 

บาลีเป็น “ปุพฺพ” อ่านว่า ปุบ-พะ รากศัพท์มาจาก ปุพฺพฺ (ธาตุ = เต็ม) + อ (อะ) ปัจจัย

: ปุพฺพฺ + อ = ปุพฺพ (คุณศัพท์) แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนที่เต็ม” หมายถึง อดีต, แต่ก่อน, ก่อน (previous, former, before)

“ปุพฺพ” สันสกฤตเป็น “ปูรฺว” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปูรฺวฺว, ปูรฺว : (คำวิเศษณ์) ประถม, แรก, ก่อน; ฝ่ายตวันออก; ทั้งสิ้น, สกล; first, former, prior, initial; eastern, entire; – (คำบุรพบท) ข้างน่า; before, in front of; – (คำนามพหูพจน์) บรรพบุรุษ; ทิศตวันออก; โบราณคดี; ancestors, fore-fathers; the east; an ancient tradition.”

ในภาษาไทย ใช้ตามบาลีเป็น “บุพ-” หรือ “บุพพ-” ก็มี ใช้อิงสันสกฤตเป็น “บุรพ-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) ก็มี และแผลงเป็น “บรรพ” เขียนเป็น “บรรพ์” (การันต์ที่ พ) ก็มี

“บุพ-” และ “บุรพ-” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

(1) บุพ-, บุพพ– : (คำวิเศษณ์) ก่อน, ทีแรก; เบื้องต้น, เบื้องหน้า. (ป. ปุพฺพ; ส. ปูรฺว).

(2) บุรพ– : (คำวิเศษณ์) บุพ. (ส. ปูรฺว; ป. ปุพฺพ).

(๒) “กรณ์”

เขียนแบบบาลีเป็น “กรณ” อ่านว่า กะ-ระ-นะ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ยุ ปัจจัย แปลงเป็น อน [อะ-นะ] ประกอบท้ายธาตุที่ลงท้ายด้วย ร ให้แปลง น เป็น ณ 

: กร + ยุ > อน = กรน > กรณ แปลตามศัพท์ว่า “การกระทำ” หมายถึง –

(1) การสร้าง, การผลิต; การทำ, การประกอบ (the making, producing of; the doing, performance of) 

(2) การกระทำ, การตระเตรียม (the doing up, preparing)

(๓) “กิจ”

บาลีเป็น “กิจฺจ” (กิด-จะ) รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = กระทำ) + ริจฺจ ปัจจัย, ลบ รฺ ที่ (ก)-รฺ (กรฺ > ก) และ ร ที่ ริ-(จฺจ) (ริจฺจ > อิจฺจ)

: กรฺ > ก + ริจฺจ > อิจฺจ : ก + อิจฺจ = กิจฺจ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่พึงทำ” หมายถึง หน้าที่, การงาน, การบริการ; พิธี, การกระทำ (duty, obligation, service, attention; ceremony, performance)

“กิจฺจ” ในภาษาไทยใช้เป็น “กิจ” (กิด)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กิจ, กิจ– : (คำนาม) ธุระ, งาน. (ป. กิจฺจ).”

การประสมคำ :

๑ ปุพฺพ + กรณ = ปุพฺพกรณ (ปุบ-พะ-กะ-ระ-นะ) แปลว่า “การกระทำก่อน” 

๒ ปุพฺพ + กิจฺจ = ปุพฺพกิจฺจ (ปุบ-พะ-กิด-จะ) แปลว่า “กิจที่พึงกระทำก่อน” 

“ปุพฺพกรณ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “บุพกรณ์” (บบ-พะ-กอน)

“ปุพฺพกิจฺจ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “บุพกิจ” (บบ-พะ-กิด)

ขยายความ :

“บุพกรณ์ – บุพกิจ” ในที่นี้ หมายถึงคำที่ปรากฏในการทำอุโบสถสังฆกรรม คือการที่พระสงฆ์ประชุมฟังภิกขุปาติโมกข์ มีคำบาลีที่สวดเป็นเบื้องต้นก่อนที่จะถึงเนื้อความในตัวภิกขุปาติโมกข์ว่า –

…………..

อุโปสถกรณโต ปุพฺเพ นววิธํ ปุพฺพกิจฺจํ กาตพฺพํ โหติ. 

(อุโปสะถะกะระณะโต ปุพเพ นะวะวิธัง ปุพพะกิจจัง กาตัพพัง โหติ)

แปลว่า มีบุพกิจเก้าอย่างที่จะต้องทำก่อนที่จะทำอุโบสถสังฆกรรม

…………..

“นววิธํ ปุพฺพกิจฺจํ = บุพกิจเก้าอย่าง” ท่านแจกแจงไว้ดังนี้ –

(1) ตณฺฐานสมฺมชฺชนญฺจ = ปัดกวาดทำความสะอาดสถานที่

(2) ตตฺถ ปทีปุชฺชลนญฺจ = ตามประทีปโคมไฟ

(3) อาสนปญฺญปนญฺจ = ปูลาดอาสนะ

(4) ปานียปริโภชนนียูปฏฺฐปนญฺจ = จัดเตรียมน้ำฉันน้ำใช้ไว้พร้อม

(5) ฉนฺทารหานํ ภิกฺขูนํ ฉนฺทาหรณญฺจ = นำฉันทะ (ความเห็นชอบ) ของภิกษุที่ไม่ได้ร่วมประชุมมาแจ้งให้สงฆ์ทราบ

(6) เตสญฺเญว อกตุโปสถานํ ปาริสุทฺธิยาปิ อาหรณญฺจ = นำปาริสุทธิ (การไม่ต้องอาบัติใดๆ) ของภิกษุที่ไม่ได้ร่วมประชุมมาแจ้งให้สงฆ์ทราบ

(7) อุตุกฺขานญฺจ = บอกวันเดือนปี

(8) ภิกฺขุคณนา จ = นับจำนวนภิกษุที่เข้าร่วมประชุม

(9) ภิกฺขุนีนโมวาโท จ – ให้โอวาทภิกษุณี

ข้อ (1) ถึง (4) ท่านเรียกว่า “บุพกรณ์”

ข้อ (5) ถึง (9) ท่านเรียกว่า “บุพกิจ”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ขยายความคำว่า “บุพกรณ์” และ “บุพกิจ” ไว้ดังนี้ 

…………..

บุพกรณ์ : ธุระอันจะพึงทำในเบื้องต้น, งานที่จะต้องกระทำทีแรก, เรื่องที่ควรตระเตรียมให้เสร็จก่อน เช่น บุพกรณ์ของการทำอุโบสถ ได้แก่ เมื่อถึงวันอุโบสถ พระเถระลงอุโบสถก่อน สั่งภิกษุให้ปัดกวาดโรงอุโบสถ ตามไฟ ตั้งน้ำฉันน้ำใช้ ตั้งหรือปูลาดอาสนะไว้; บุพกรณ์แห่งการกรานกฐิน คือ ซักผ้า ๑ กะผ้า ๑ ตัดผ้า ๑ เนาหรือด้นผ้าที่ตัดแล้ว ๑ เย็บเป็นจีวร ๑ ย้อมจีวรที่เย็บแล้ว ๑ ทำกัปปะคือพินทุ ๑ ดังนี้เป็นต้น

บุพกิจ : กิจอันจะพึงทำก่อน, กิจเบื้องต้น เช่น บุพกิจในการทำอุโบสถ ได้แก่ ก่อนสวดปาติโมกข์ต้องนำปาริสุทธิของภิกษุอาพาธมาแจ้งให้สงฆ์ทราบ นำฉันทะของภิกษุอาพาธมา บอกฤดู นับภิกษุ ให้โอวาทนางภิกษุณี; บุพกิจแห่งการอุปสมบท ได้แก่ การให้บรรพชา ขอนิสัย ถืออุปัชฌาย์ จนถึงสมมติภิกษุผู้สอบถามอันตรายิกธรรมกะอุปสัมปทาเปกขะท่ามกลางสงฆ์ ดังนี้เป็นต้น

…………..

แถม :

ว่าโดยทางถ้อยคำภาษา คำว่า “บุพกรณ์” และ “บุพกิจ” มีความหมายเหมือนกัน แต่เมื่อจับความตามเรื่องที่ทำ พอจะแยกได้ว่า –

เตรียมสถานที่และอุปกรณ์ให้พร้อม เรียกว่า “บุพกรณ์” = สถานที่พร้อม

ตรวจสอบบุคคลให้เรียบร้อย เรียกว่า “บุพกิจ” = ผู้เข้าประชุมพร้อม

…………..

รถพร้อม

คนขับพร้อม

แต่ไม่มีกุญแจสตาร์ทเครื่อง

รถก็ไปไม่ได้

ดูก่อนภราดา!

การบริหารงานของหมู่คณะก็ฉันนั้น

: เครื่องไม่เครื่องมือ พร้อม

: คนที่สามารถทำงานได้ พ้อม

ขาดอยู่อย่างเดียว

: ผู้มีอำนาจไม่สั่ง

งานก็ไปไม่ได้

#บาลีวันละคำ (4,137)

10-10-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….