บรรณนิทัศน์ (บาลีวันละคำ 4,376)
บรรณนิทัศน์
คืออะไรใครรู้บ้าง
อานตามความรักภาษาว่า บัน-นะ-นิ-ทัด
อ่านตามความรักง่ายว่า บัน-นิ-ทัด
ประกอบด้วยคำว่า บรรณ + นิทัศน์
(๑) “บรรณ”
บาลีเป็น “ปณฺณ” อ่านว่า ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก –
(1) ปูร (ธาตุ = เต็ม) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง ปูร เป็น ปณฺณ
: ปูรฺ + อ = ปูร > ปณฺณ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ทำให้เต็ม” (คือทำให้ต้นไม้เต็มต้น)
(2) ปต (ธาตุ = ตกไป) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง ต เป็น ณฺณ
: ปตฺ + อ = ปต > ปณฺณ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่จะร่วงไปโดยไม่นาน”
(3) ปณฺณฺ (ธาตุ = เขียวสด) + อ (อะ) ปัจจัย
: ปณฺณฺ + อ = ปณฺณ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เขียวสด”
“ปณฺณ” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) ใบไม้ (โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ใบพลู) (a leaf [esp. betel leaf])
(2) ใบไม้ที่ใช้เขียน, ใบไม้ที่มีหนังสือจารึกอยู่, จดหมาย; ของบริจาค, เครื่องบรรณาการ (a leaf for writing upon, written leaf, letter; donation, bequest)
(3) ขนนก, ปีกนก (a feather, wing)
ชั้นเดิมศัพท์นี้หมายถึง “ใบไม้” แต่ต่อมาความหมายขยายไปถึง “หนังสือ” อาจเป็นเพราะแต่เดิมมนุษย์ใช้ใบไม้เป็นที่ขีดเขียนลายลักษณ์ลงไป “ปณฺณ” จึงหมายถึงหนังสือไปด้วย
“ปณฺณ” ในภาษาไทยใช้เป็น “บรรณ”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“บรรณ, บรรณ– : (คำนาม) ปีก; หนังสือ; ใบไม้. (ส. ปรฺณ; ป. ปณฺณ).”
(๒) “นิทัศน์”
บาลีเป็น “นิทสฺสน” อ่านว่า นิ-ทัด-สะ-นะ รากศัพท์มาจาก นิ (คำอุปสรรค = เข้า, ลง) + ทิสฺ (ธาตุ = ดู, เห็น) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง ทิสฺ เป็น ทสฺส
: นิ + ทิสฺ = นิทิสฺ + ยุ > อน = นิทิสน > นิทสฺสน แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องแสดงให้เห็นชัดเจน”
หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “นิทสฺสน” ว่า อุทาหรณ์, ตัวอย่าง
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “นิทสฺสน” ว่า “pointing at” evidence, example, comparison, apposition, attribute, characteristic; sign, term (“การชี้ไปที่” พยาน, หลักฐาน, ตัวอย่าง, การเปรียบเทียบ, การขยายความ, คุณลักษณะ; เครื่องหมาย, ข้อกำหนด)
บาลี “นิทสฺสน” สันสกฤตเป็น “นิทรฺศน”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“นิทรฺศน : (คำนาม) ‘นิทรรศน์,’ ‘สิ่งซึ่งแสดงเต็มที่หรือแน่นอน’ ตัวอย่างหรืออุทาหรณ์; ศาสน์หรือธรรมสูตร์; อรรถ, ภาวารถหรือภาวะ; มูลหรือสูตร์; ‘what fully or certainly shows,’ an example or illustration; injunction or precept; tenor or purport; authority or text.”
บาลี “นิทสฺสน” ภาษาไทยใช้เป็น “นิทัศน์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“นิทัศน์ : (คำนาม) ตัวอย่างที่นำมาแสดงให้เห็น, อุทาหรณ์, บางทีใช้ว่า นิทัศนอุทาหรณ์. (ส. นิทรฺศน; ป. นิทสฺสน).”
บรรณ + นิทัศน์ = บรรณนิทัศน์ แปลตามศัพท์ว่า “การแสดงหนังสือ”
คำว่า “บรรณนิทัศน์” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554
ขยายความ :
คำว่า “บรรณนิทัศน์” บ้างว่าเป็นศัพท์บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า Annotation บ้างว่าเป็นศัพท์บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า Bibliography
เว็บไซต์แห่งหนึ่งอธิบายคำว่า “บรรณนิทัศน์” ไว้ดังนี้ –
…………..
บรรณนิทัศน์ (Annotation) คือ การบอกกล่าวให้ทราบถึงสาระหรือเนื้อเรื่องของเอกสาร สิ่งพิมพ์ หรือวัสดุแต่ละชิ้น เป็นเครื่องช่วยการตัดสินใจเลือกเอกสาร และยังเป็นเครื่องมือแจ้งให้แก่ผู้ใช้ทราบถึงคุณค่า สาระของเอกสารนั้น ๆ
…………..
เว็บไซต์อีกแห่งหนึ่งอธิบายคำว่า “บรรณนิทัศน์” ไว้ดังนี้ –
…………..
บรรณนิทัศน์ หมายถึง ข้อเขียนที่ผู้อ่านหรือผู้เขียนบรรณนิทัศน์เขียนขึ้นเพื่อแนะนำผู้อ่าน เกี่ยวกับหนังสือชื่อหนึ่งๆ ในแง่มุมต่างๆ เช่น เกี่ยวกับผู้แต่ง เนื้อเรื่อง โครงเรื่อง วิธีดำเนินเรื่องหรือ แนวการเขียน เป็นต้น ลักษณะของการเขียนอาจแทรกความคิดเห็นของผู้เขียนไว้ด้วย นอกเหนือจากเรื่องราวที่มีอยู่ในหนังสือเล่มนั้นก็ได้
บรรณนิทัศน์เป็นสารสนเทศประเภททุติยภูมิ ที่เกิดจากการรวบรวมและเรียบเรียงสารสนเทศปฐมภูมิ เป็นการนำสารสนเทศประเภทเดียวกันมาไว้ด้วยกัน จัดหมวดหมู่ให้เป็นระเบียบ ย่อเรื่องให้เข้าใจง่าย เช่นเดียวกับการจัดทำดรรชนีวารสารหรือสาระสังเขป
บรรณนิทัศน์ (Bibliography)
…………..
ญาติมิตรท่านใดมีข้อมูลที่แสดงความหมายของ “บรรณนิทัศน์” ที่เป็นทางการ เช่นความหมายที่ราชบัณฑิตยสภาอธิบายไว้เป็นต้น ถ้าจะกรุณานำมาร่วมบูรณาการเพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน ก็จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คำแนะนำให้รู้
: มิได้แปลว่าให้รู้แค่คำแนะนำ
#บาลีวันละคำ (4,376)
5-6-67
…………………………….
…………………………….