สัตตักขัตตุปรมะ (บาลีวันละคำ 4,411)

สัตตักขัตตุปรมะ

พระโสดาบันประเภทหนึ่ง-เกิดอีก 7 ครั้งเป็นอย่างมาก

ในคัมภีร์แสดงไว้ว่า พระอริยบุคคลชั้นพระโสดาบัน คือผู้ถึงกระแสที่จะนำไปสู่พระนิพพาน มี 3 ประเภท คือ –

1. เอกพีชี เกิดอีกครั้งเดียว 

2. โกลังโกละ เกิดอีก 2-3 ครั้ง 

3. สัตตักขัตตุปรมะ เกิดอีก 7 ครั้งเป็นอย่างมาก

…………..

“สัตตักขัตตุปรมะ” เขียนแบบบาลีเป็น “สตฺตกฺขตฺตุปรม” อ่านว่า สัด-ตัก-ขัด-ตุ-ปะ-ระ-มะ ประกอบด้วยคำว่า สตฺตกฺขตฺตุ + ปรม

(๑) “สตฺตกฺขตฺตุ”

รูปคำเดิมเป็น “สตฺตกฺขตฺตุํ” อ่านว่า สัด-ตัก-ขัด-ตุง ประกอบด้วยคำว่า สตฺต (7 > จำนวนเจ็ด) + ขตฺตุํ (จำนวนครั้ง numerals “times”) ซ้อน กฺ ระหว่างศัพท์

: สตฺต + กฺ + ขตฺตุํ = สตฺตกฺขตฺตุํ แปลตามศัพท์ว่า “จำนวนเจ็ดครั้ง” 

(๒) “ปรม” 

อ่านว่า ปะ-ระ-มะ รากศัพท์มาจากหลายทาง แสดงในที่นี้พอเป็นตัวอย่าง :

(1) ปร (ข้าศึก) + มรฺ (ธาตุ = ตาย) + กฺวิ ปัจจัย ลบที่สุดธาตุ และลบปัจจัย

: ปร + มรฺ = ปรมร + กฺวิ = ปรมรกฺวิ > ปรม แปลตามศัพท์ว่า “ยังธรรมอันเป็นข้าศึกให้ตาย”

(2) ป (ทั่วไป) + รมฺ (ธาตุ = ยินดี) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ

: ป + รมฺ = ปรม + ณ = ปรมณ > ปรม แปลตามศัพท์ว่า “ยินดีในความยิ่งใหญ่”

(3) ปรฺ (ธาตุ = รักษา) + ม ปัจจัย

: ปร + ม = ปรม แปลตามศัพท์ว่า “รักษาความสูงสุดของตนไว้”

“ปรม” หมายถึง สูงสุด, พิเศษสุด, เป็นเลิศ, ดีที่สุด (highest, most excellent, superior, best)

“ปรม” ที่ใช้ภาษาไทยว่า “บรม” (บอ-รม) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บรม, บรม– : (คำวิเศษณ์) อย่างยิ่ง, ที่สุด, (มักใช้นําหน้าคําที่เกี่ยวกับพระพุทธเจ้า พระเจ้าแผ่นดิน และพระอัครมเหสี เป็นต้น เพื่อแสดงพระเกียรติยศยิ่งใหญ่) เช่น บรมศาสดา บรมบพิตร บรมราชินี บรมมหาราชวัง. (ป., ส. ปรม); (ภาษาปาก) อย่างที่สุด เช่น โง่บรม บรมขี้เกียจ”

ในที่นี้ “ปรม” คงรูปเป็น “ปรม”

สตฺตกฺขตฺตุํ + ปรม ลบนิคหิตที่ –ตุํ 

: สตฺตกฺขตฺตุํ + ปรม = สตฺตกฺขตฺตุํปรม > สตฺตกฺขตฺตุปรม (สัด-ตัก-ขัด-ตุ-ปะ-ระ-มะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีการเข้าถึงภพเจ็ดครั้งเป็นอย่างยิ่ง” 

“สตฺตกฺขตฺตุปรม” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สัตตักขัตตุปรมะ”

ขยายความ :

ท่านแสดงบทวิเคราะห์ (การกระจายคำเพื่อหาความหมาย) ของคำว่า “สัตตักขัตตุปรมะ” ไว้ว่า –

…………..

สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ  สตฺตกฺขตฺตุํ  ปรมา  ภวุปปตฺติ  อตฺตภาวคฺคหณํ  ตโต  ปรํ  อฏฺฐมํ  ภวํ  นาทิยตีติ  สตฺตกฺขตฺตุปรโม  ฯ

คำว่า “สตฺตกฺขตฺตุปรโม” (สัตตักขัตตุปรมะ) มีอรรถวิเคราะห์ว่า การเข้าถึงภพ คือการถือเอาร่างกายเป็นกำเนิดของผู้นั้น มี 7 ครั้งเป็นอย่างมาก เขาไม่ถือเอาภพที่ 8 เกินไปจากภพที่ 7 นั้น ดังนั้น ผู้นั้นจึงชื่อว่า “สัตตักขัตตุปรมะ” = ผู้มีการเกิดเจ็ดครั้งเป็นอย่างมาก

ที่มา: ปรมัตถมัญชุสา (มหาฎีกาของคัมภีร์วิสุทธิมรรค) ภาค 3 หน้า 654

…………..

มีพระพุทธพจน์แสดงลักณะของพระโสดาบันประเภท “สัตตักขัตตุปรมะ” ไว้ดังนี้ –

…………..

กตโม  จ  ปุคฺคโล  สตฺตกฺขตฺตตปรโม 

บุคคลชื่อว่าสัตตักขัตตุปรมะเป็นไฉน?

อิเธกจฺโจ  ปุคฺคโล  ติณฺณํ  สญฺโญชนานํ  ปริกฺขยา  โสตาปนฺโน  โหติ  อวินิปาตธมฺโม  นิยโต  สมฺโพธิปรายโน 

บุคคลบางคนในโลกนี้ เพราะความสิ้นไปแห่งสัญโญชน์ทั้ง 3 เป็นโสดาบัน มีอันไม่ไปเกิดในอบายเป็นธรรมดา เป็นผู้เที่ยงจะได้ตรัสรู้ในเบื้องหน้า

โส  สตฺตกฺขตฺตต  เทเว  จ  มานุเส  จ  สนฺธาวิตฺวา  สํสริตฺวา  ทุกฺขสฺสนฺตํ  กโรติ 

บุคคลนั้นจะเวียนว่ายตายเกิดในเทวโลกและมนุษยโลก 7 ชาติแล้วทำที่สุดทุกข์ได้

อยํ  วุจฺจติ  ปุคฺคโล  สตฺตกฺขตฺตตปรโม  ฯ

บุคคลนี้เรียกว่า สัตตักขัตตุปรมะ

ที่มา: ปุคคลปัญญัตติ อภิธรรมปิฎก พระไตรปิฎกเล่ม 36 ข้อ 47

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

…………..

สัตตักขัตตุปรมะ : พระโสดาบัน ซึ่งจะไปเกิดในภพอีก ๗ ครั้ง เป็นอย่างมากจึงจะได้บรรลุพระอรหัต (ข้อ ๓ ในโสดาบัน ๓)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ทำบุญ ร้อยครั้งก็น้อยเกินไป

: ทำบาป ครั้งเดียวก็มากเกินไป

#บาลีวันละคำ (4,411)

10-7-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….