บาลีวันละคำ

ประพาส (บาลีวันละคำ 4,415)

ประพาส

พจนานุกรมฯ ลืมนึกถึงคำบาลี

ประพาส” เป็นคำกริยาราชาศัพท์ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

ประพาส : (คำราชาศัพท์) (คำกริยา) ไปต่างถิ่นหรือต่างแดน เช่น ประพาสหัวเมือง ประพาสยุโรป, ไปเที่ยว เช่น ประพาสป่า. (ส.).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “ประพาส” เป็นคำสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ปฺรวาส” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

ปฺรวาส : (คำนาม) ‘ประวาส,’ ที่อาศรัยชั่วคราว, ที่อาศรัยอันไกลจากบ้าน; a temporary residence, a habitation away from home.”

และมีคำว่า “ปฺรวาสน” อีกคำหนึ่ง บอกไว้ดังนี้ –

ปฺรวาสน : (คำนาม) ‘ประวาสน์,’ การอาศรัยอยู่ในต่างประเทศ; การฆ่า, การประหาร; การเนรเทศ; dwelling in a foreign country; killing, slaughter; exile.”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “ประพาส” เป็นคำสันสกฤต แต่ไม่ได้บอกว่า บาลีเป็น “ปวาส” 

สันสกฤต “ปฺรวาส” บาลีเป็น “ปวาส” (ปะ-วา-สะ) รากศัพท์มาจาก (คำอุปสรรค = ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + วสฺ (ธาตุ = อยู่, พักอาศัย) + ปัจจัย, ลบ , ทีฆะต้นธาต “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ” (วส > วาส)

: + วสฺ = ปวสฺ + = ปวสณ > ปวส > ปวาส แปลตามศัพท์ว่า “การอยู่ข้างหน้า” “การออกไปอยู่ (ข้างนอก)” หมายถึง การพักแรม, การไปจากบ้าน (sojourning abroad, being away from home)

คำกริยาของ “ปวาส” คือ “ปวสติ” (ปะ-วะ-สะ-ติ) พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปวสติ” ว่า to “live forth,” i. e. to be away from home, to dwell abroad (“อยู่ข้างนอกโน้น”, คือ ไปจากบ้าน, อาศัยอยู่นอกบ้าน) 

สรุป :

ไทย: ประพาส = ไปต่างถิ่นหรือต่างแดน เช่น ประพาสหัวเมือง ประพาสยุโรป, ไปเที่ยว เช่น ประพาสป่า.

สันสกฤต: ปฺรวาส = ที่อาศรัยชั่วคราว, ที่อาศรัยอันไกลจากบ้าน; a temporary residence, a habitation away from home.

บาลี: ปวาส = การพักแรม, การไปจากบ้าน (sojourning abroad, being away from home)

…………..

ดูก่อนภราดา!

คาเม  วา  ยทิ  วารญฺเญ 

นินฺเน  วา  ยทิ  วา  ถเล 

ยตฺถ  อรหนฺโต  วิหรนฺติ 

ตํ  ภูมิรามเณยฺยกํ.

ในเมืองหรือในป่า

ที่ลุ่มคงคาหรือแดนดอน

อันผู้ทรงศีลสังวรสว่างกิเลสสถิตสำราญ

ย่อมเป็นรมณียสถานทั้งสิ้นแล

ที่มา: สังยุตนิกาย สคาถวรรค พระไตรปิฎกเล่ม 15 ข้อ 921 

#บาลีวันละคำ (4,415)

14-7-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….

ใส่ความเห็น

อีเมลของคุณจะไม่แสดงให้คนอื่นเห็น ช่องข้อมูลจำเป็นถูกทำเครื่องหมาย *