องคาพยพ [2] (บาลีวันละคำ 4,447)

องคาพยพ [2]

ทบทวนความหมายกันอีกที

อ่านว่า อง-คาบ-พะ-ยบ ก็ได้

อ่านว่า อง-คา-พะ-ยบ ก็ได้

(ตามพจนานุกรมฯ)

แยกศัพท์ตามที่ตาเห็นเป็น องค + อพยพ

(๑) “องค” 

บาลีเป็น “องฺค” อ่านว่า อัง-คะ รากศัพท์มาจาก องฺคฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป; รู้) + อ (อะ) ปัจจัย

: องฺคฺ + อ = องฺค แปลตามศัพท์ว่า (1) “ร่างที่เดินได้” (2) “เหตุเป็นเครื่องรู้ที่เกิด” คือทำให้รู้ต้นกำเนิด (3) “ส่วนอันเขารู้ว่าเป็นอวัยวะ” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “องฺค” (นปุงสกลิงค์) ดังนี้ –

(1) part of the body, a limb, part, member, cause, reason, status symbol (ส่วนของร่างกาย, แขนขา, ชิ้นส่วน, ส่วนประกอบ, เหตุ, เครื่องหมาย); 

(2) a constituent part of a whole or system or collection (ส่วนประกอบของทั้งหมด หรือของระบบ หรือขององค์)

“องฺค” ในภาษาไทยใช้เป็น “องค์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

(๑) ส่วนของร่างกาย, อวัยวะ, (ราชาศัพท์) ตัว (ใช้แก่หม่อมเจ้า) เช่น รู้สึกองค์ แต่งองค์.

(๒) ส่วนย่อยที่เป็นองค์ประกอบ เช่น มรรคมีองค์ ๘.

(๓) ในราชาศัพท์ใช้เป็นลักษณนามเรียกอวัยวะ สิ่งของ หรือคำพูด เป็นต้น ของกษัตริย์หรือเจ้านาย เช่น พระทนต์ ๑ องค์ (ฟัน ๑ ซี่) พระสุพรรณภาชน์ ๑ องค์ พระศรี ๑ องค์ (หมาก ๑ คำ) พระที่นั่ง ๑ องค์ พระบรมราโชวาท ๒ องค์.

(๔) ลักษณนามใช้เรียกสิ่งที่เคารพบูชาบางอย่างในทางศาสนา เช่น พระพุทธรูป ๑ องค์ พระเจดีย์ ๒ องค์, (ภาษาปาก) ลักษณนามใช้เรียกภิกษุสามเณร เช่น ภิกษุ ๑ องค์.

(๒) “อพยพ”

บาลีเป็น “อวยว” อ่านว่า อะ-วะ-ยะ-วะ รากศัพท์มาจาก อว (คำอุปสรรค ลง. ในที่นี้ใช้แทนศัพท์ “วิสุํ วิสุํ” = แยกกันเป็นส่วน ๆ) + ยุ (ธาตุ = ผสม, ปะปน) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อุ เป็น โอ, โอ เป็น อว (ยุ > โย > ยว)

: อว + ยุ = อวยุ + อ = อวยุ > อวโย > อวยว แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ผสมกันเป็นส่วนๆ”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อวยว” ว่า limb, member, constituent, part (อวัยวะ, องคาพยพ, ส่วนประกอบ, องค์)

จะเห็นได้ว่า “อวยว” กับ “องฺค” ความหมายคล้ายกันหรืออย่างเดียวกันนั่นเอง ในคัมภีร์พบว่า “อวยว” กับ “องฺค” ใช้เป็นคำอธิบายซึ่งกันและกัน = องฺค คือ อวยว และ อวยว ก็คือ องฺค

“อวยว” ในภาษาไทยใช้ว่า “อวยวะ” (อะ-วะ-ยะ-วะ) “อวัยวะ” (อะ-ไว-ยะ-วะ) เราคุ้นกับรูปคำว่า “อวัยวะ” มากกว่า พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“อวยวะ, อวัยวะ : (คำนาม) ชิ้น, ส่วน, ส่วนของร่างกาย, ในบทกลอนใช้ว่า อพยพ ก็มี. (ป., ส. อวยว).”

ในภาษาไทย “อวยว” แผลง ว เป็น พ ได้รูปเป็น “อพยพ” ซึ่งไปพ้องกับ “อพยพ” ที่เราคุ้นกันในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

(1) อพยพ ๑ : (คำกริยา) ย้ายครอบครัวจากถิ่นหนึ่งไปอยู่อีกถิ่นหนึ่ง, ยกพวกย้ายจากถิ่นเดิมไป.

(2) อพยพ ๒ : (คำที่ใช้ในบทกลอน) (คำนาม) อวัยวะ, ส่วนของร่างกาย. (ป., ส. อวยว)

โปรดทราบว่า “อพยพ” ที่หมายถึง ย้ายครอบครัวจากถิ่นหนึ่งไปอยู่อีกถิ่นหนึ่ง เป็นคนละคำกับ “อพยพ” ที่แผลงมาจาก “อวยว” ในภาษาบาลี 

องฺค + อวยว ทีฆะสระหลัง คือ อะ ที่ อ-(วยว) เป็น อา = องฺคาวยว แผลง ว เป็น พ จึงได้รูปเป็น “องคาพยพ” เป็นการเอาคำมารวมกันแบบไทย ในคัมภีร์ไม่พบศัพท์ที่รวมกันแบบนี้

“องคาพยพ” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“องคาพยพ : (คำนาม) ส่วนน้อยและใหญ่แห่งร่างกาย, อวัยวะน้อยใหญ่. (ป. องฺค+ อวยว).”

ขยายความ :

บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ออกอากาศทางสถานีวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ 17 มกราคม พ.ศ. 2552 อธิบายไว้ตอนหนึ่งว่า –

…………..

… ในปัจจุบันคำว่า องคาพยพ ใช้ในความหมายที่กว้างไปจากเดิม กล่าวคือ หมายถึงส่วนทั้งหลายที่ประกอบกันเข้าเป็นสิ่งใดสิ่งหนึ่ง อย่าง องคาพยพขององค์กร องคาพยพของหน่วยงาน องคาพยพของสังคม หรือองคาพยพของประเทศ เช่น การปรับตัวทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศไทยจะต้องให้ครอบคลุมทุกองคาพยพของภาครัฐภาคเอกชน. ขณะนี้เรามาถึงจุดเปลี่ยนที่ทุกองคาพยพของสังคมไทยมีส่วนรับผิดชอบในการพัฒนาประเทศ …

…………..

ตามความหมายที่มักใช้กันดังที่กล่าวในบทวิทยุข้างต้น เป็นอันจำกัดความขึ้นใหม่ว่า

“องฺค–องค” หมายถึง “ตัว” อย่างในคำว่า “แต่งองค์ทรงเครื่อง” คือแต่งตัว หรือเลียนเสียงและความหมายตรงกับคำฝรั่งว่า organ คือตัวใหญ่ที่ประกอบขึ้นมาจากตัวย่อย 

ส่วน “อวยว–อพยพ” หมายถึง ส่วนย่อยที่ประกอบกันเข้าเป็นตัวใหญ่

ดังนั้น “องคาพยพ” จึงแปลตามความหมายใหม่ว่า “ส่วนย่อย ( = อวัยวะ) ที่ประกอบกันเข้าเป็นส่วนใหญ่ ( = องค์)” = an organ of the body or an institution; organization

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ใหญ่จริง ต้องเล็กได้

: ถ้าเล็กไม่ได้ ก็ใหญ่ไม่จริง

#บาลีวันละคำ (4,447)

15-8-67

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….