สารพัดสารพัน (บาลีวันละคำ 4,460)
สารพัดสารพัน
มาจากภาษาอะไร
อ่านว่า สา-ระ-พัด-สา-ระ-พัน
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) สารพัด : (คำวิเศษณ์) ทั้งปวง, ทั้งหมด, ทุก, ทุกอย่าง, เช่น ร้านชำมีของขายสารพัด, เขียนเป็น สารพัตร ก็มี.
(2) สารพัน : (คำวิเศษณ์) สารพัด เช่น สารพันปัญหา, มักใช้เข้าคู่กัน เป็น สารพัดสารพัน ก็มี.
พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “สารพัดสารพัน” มาจากภาษาอะไร
คำที่ขึ้นต้น “สารพ…” คำหนึ่งในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 คือคำว่า “สารพางค์” อ่านว่า สา-ระ-พาง บอกไว้ดังนี้ –
“สารพางค์ : (คำนาม) ทั้งตัว, ทั่วตัว, มักใช้เข้าคู่กับคำ กาย เป็น สารพางค์กาย เช่น เจ็บปวดทั่วสารพางค์กาย, สรรพางค์ ก็ว่า. (ดู สรรพ, สรรพ-).”
ตามไปดูที่คำว่า “สรรพ, สรรพ-” พจนานุกรมฯ บอกไว้ดังนี้ –
“สรรพ, สรรพ– : (คำวิเศษณ์) ทุกสิ่ง, ทั้งปวง, ทั้งหมด, เช่น พร้อมสรรพ งามสรรพ เสร็จสรรพ สรรพสิ่ง สรรพสินค้า. (ส. สรฺว; ป. สพฺพ).”
สรุปว่า: สารพัดสารพัน <> สารพางค์ <> สรรพ
คือสรุปว่า “สารพัดสารพัน” น่าจะมาจาก “สรรพ”
“สรรพ” บาลีเป็น “สพฺพ” อ่านว่า สับ-พะ รากศัพท์มาจาก –
(1) สรฺ (ธาตุ = เป็นไป) + ว ปัจจัย, แปลง ว เป็น พ, แปลง รฺ ที่ สรฺ เป็น พฺ (สรฺ > สพฺ)
: สรฺ + ว = สรฺว > สรฺพ > สพฺพ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไป”
(2) สพฺพฺ (ธาตุ = เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย
: สพฺพฺ + อ = สพฺพ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นไป”
“สพฺพ” (คุณศัพท์) หมายถึง ทั้งหมด, ทั้งปวง, ทั้งสิ้น, ทุกอย่าง (whole, entire; all, every)
บาลี “สพฺพ” สันสกฤตเป็น “สรฺว”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
“สรฺวฺว, สรฺว : (คำวิเศษณ์) ‘สรรพ,’ สกล, ปวง, สิ้นเชิง; all, whole, entire.”
ขยายความ :
ขั้นที่ 1 “สรฺว” ในสันสกฤต ยืดเสียงก็จะเป็น “สารฺว”
ขั้นที่ 2 “สารฺว” แปลง ว เป็น พ ก็จะเป็น “สารฺพ”
ขั้นที่ 3 “สารฺพ” เขียนแบบไทยเป็น “สารพ” ออกเสียงแบบไทยก็จะเป็น สา-ระ-พะ
ขั้นที่ 4 สา-ระ-พะ ออกเสียงเพี้ยนก็จะเป็น สา-ระ-พัด
ขั้นที่ 5 สา-ระ-พัด เขียนแบบไทยก็จึงเป็น “สารพัด”
แถม :
ใครเห็นด้วย ยกมือขึ้น
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คำกลายได้ง่าย
: แต่คนกลายได้ง่ายกว่าคำ
#บาลีวันละคำ (4,460)
28-8-67
…………………………….
…………………………….