บูรพาจารย์ (บาลีวันละคำ 4,467)
บูรพาจารย์
หมายถึงใคร
อ่านว่า บู-ระ-พา-จาน
แยกศัพท์เป็น บูรพ + อาจารย์
(๑) “บูรพ”
บาลีเป็น “ปุพฺพ” อ่านว่า ปุบ-พะ รากศัพท์มาจาก ปุพฺพฺ (ธาตุ = เต็ม) + อ (อะ) ปัจจัย
: ปุพฺพฺ + อ = ปุพฺพ (คุณศัพท์) แปลตามศัพท์ว่า “ส่วนที่เต็ม” หมายถึง อดีต, แต่ก่อน, ก่อน (previous, former, before)
“ปุพฺพ” สันสกฤตเป็น “ปูรฺว”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ปูรฺวฺว, ปูรฺว : (คำวิเศษณ์) ประถม, แรก, ก่อน; ฝ่ายตวันออก; ทั้งสิ้น, สกล; first, former, prior, initial; eastern, entire; – (คำบุรพบท) ข้างน่า; before, in front of; – (คำนามพหูพจน์) บรรพบุรุษ; ทิศตวันออก; โบราณคดี; ancestors, fore-fathers; the east; an ancient tradition.”
ในภาษาไทย ใช้ตามบาลีเป็น “บุพ-” หรือ “บุพพ-” ก็มี ใช้อิงสันสกฤตเป็น “บุรพ-” “บูรพ-” (มีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย) ก็มี “บูรพ์” “บูรพะ” “บูรพา” ก็มี และแผลงเป็น “บรรพ” เขียนเป็น “บรรพ์” (การันต์ที่ พ) ก็มี
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –
(1) บุพ-, บุพพ– : (คำวิเศษณ์) ก่อน, ทีแรก; เบื้องต้น, เบื้องหน้า. (ป. ปุพฺพ; ส. ปูรฺว).
(2) บุรพ– : (คำวิเศษณ์) บุพ. (ส. ปูรฺว; ป. ปุพฺพ).
(3) บูรพ์, บูรพะ, บูรพา : (คำวิเศษณ์) ก่อน, แรก, เบื้องหน้า; ตะวันออก. (ส.).
(4) บรรพ– ๒, บรรพ์ : (คำวิเศษณ์) ก่อน, ทีแรก, เบื้องต้น; ตะวันออก. (ป. ปุพฺพ; ส. ปูรฺว).
(๒) “อาจารย์”
บาลีเป็น “อาจริย” อ่านว่า อา-จะ-ริ-ยะ รากศัพท์มาจาก –
(1) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย
: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ประพฤติเอื้อเฟื้อเกื้อกูลแก่ศิษย์”
(2) อา (จากศัพท์ “อาทิ” = เบื้องต้น) + จรฺ (ธาตุ = ศึกษา) + อิย ปัจจัย
: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังศิษย์ให้ศึกษามาแต่ต้น”
(3) อา (จากศัพท์ “อาทร” = เอื้อเฟื้อ, เอาใจใส่) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย
: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันศิษย์พึงประพฤติ คือปรนนิบัติด้วยความเอาใจใส่”
(4) อา (แข็งแรง, จริงจัง, ยิ่งใหญ่) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย
: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้บำเพ็ญประโยชน์สุขแก่ศิษย์อย่างดียิ่ง”
(5) อา (แทนศัพท์ “อภิมุขํ” = ข้างหน้า, ตรงหน้า) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย
: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันศิษย์พึงประพฤติทำไว้ข้างหน้า” (คือศิษย์พึงดำเนินตาม)
(6) อา (แทนศัพท์ “อาปาณโกฏิกํ” = ตลอดชีวิต) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย
: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันศิษย์พึงประพฤติ คือพึงปรนนิบัติตลอดชีวิต”
“อาจริย” แปลทับศัพท์เป็นรูปสันสกฤตว่า อาจารย์ (a teacher)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อาจารย์ : (คำนาม) ผู้สั่งสอนวิชาความรู้; คำที่ใช้เรียกนำหน้าชื่อบุคคลเพื่อแสดงความยกย่องว่ามีความรู้ในทางใดทางหนึ่ง. (ส.; ป. อาจริย).”
ปุพฺพ + อาจริย = ปุพฺพาจริย (ปุบ-พา-จะ-ริ-ยะ) แปลว่า “อาจารย์ในกาลก่อน” คือ อาจารย์ที่เคยมีมาในอดีต
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายของ “ปุพฺพาจริย” ดังนี้ –
(1) an ancient teacher, a scholar of previous times (อาจารย์สมัยก่อน ๆ, บุรพาจารย์)
(2) a former teacher (ผู้เคยเป็นครูมาก่อน, อดีตครู)
“ปุพฺพาจริย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “บุพพาจารย์” “บุรพาจารย์” และ “บูรพาจารย์”
ขยายความ :
คำว่า “บุพพาจารย์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –
“บุพพาจารย์ : (คำนาม) อาจารย์ในเบื้องต้น คือ บิดามารดา. (ป. ปุพฺพาจริย; ส. ปูรฺวาจารฺย).”
ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับปรุงคำนิยามใหม่เป็นดังนี้ –
“บุพพาจารย์ : (คำนาม) อาจารย์ในเบื้องต้น คือ บิดามารดา, อาจารย์คนก่อน ๆ ของสถาบันการศึกษา. (ป. ปุพฺพาจริย; ส. ปูรฺวาจารฺย).
คำว่า “บุรพาจารย์” และ “บูรพาจารย์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –
“บุรพาจารย์, บูรพาจารย์ : (คำนาม) อาจารย์ในเบื้องต้น คือ บิดามารดา.”
ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับปรุงคำนิยามใหม่เป็นดังนี้ –
“บุรพาจารย์, บูรพาจารย์ : (คำนาม) อาจารย์ในเบื้องต้น คือ บิดามารดา, อาจารย์คนก่อน ๆ ของสถาบันการศึกษา. (ส. ปูรฺวาจารฺย; ป. ปุพฺพาจริย).”
ข้อควรสังเกตก็คือ “บุพพาจารย์” “บุรพาจารย์” และ “บูรพาจารย์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกความหมายไว้เพียงว่า “อาจารย์ในเบื้องต้น คือ บิดามารดา”
แต่พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เพิ่มความหมายขึ้นอีกอย่างหนึ่งว่า “อาจารย์คนก่อน ๆ ของสถาบันการศึกษา”
สรุปว่า “บุพพาจารย์” “บุรพาจารย์” และ “บูรพาจารย์” ในภาษาไทย หมายถึง บิดามารดา และอาจารย์คนก่อน ๆ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ถ้าเอาวิชาความรู้ไปทำความดี
: ก็อย่าสนใจดีกรีว่าจบจากไหน
#บาลีวันละคำ (4,467)
4-9-67
…………………………….
…………………………….