ตุณฺหี (บาลีวันละคำ 1,030)
ตุณฺหี
“ตุณฺหี” มาจาก ตุณฺห + อี ปัจจัย
(1) ตุณฺห รากศัพท์มาจาก ตุหฺ (ธาตุ = ข่มเหง, เบียดเบียน) + ณฺห ปัจจัย, ลบ ห ที่สุดธาตุ
: ตุหฺ > ตุ + ณฺห = ตุณฺห แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่ข่มความเงียบ” หมายถึง นิ่งเงียบ (silent) คือไม่มีอะไรจะพูด
(2) ตุณฺห + อี = ตุณฺหี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีความนิ่ง”
พจนานุกรมบาลี-ไทย สำหรับนักศึกษา BUDSIR 7 for Windows บอกไว้ว่า –
(1) ตุณฺหี : (คำกริยาวิเศษณ์) นิ่ง, เงียบ.
(2) ตุณฺหี : (คำคุณศัพท์) นิ่ง, เงียบ, ไม่มีเสียง, ดุษณี.
(3) ตุณฺหีภาว : (คำนาม) ดุษณีภาพ, ความเป็นผู้นิ่ง, ความเงียบ.
คำว่า “ตุณฺหีภาว” ก็คือที่ใช้ในภาษาไทยว่า “ดุษณีภาพ” พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายว่า ความเงียบ, การมีท่าทียินยอม, ดุษณีภาพ (silence, attitude of consent)
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ขยายความ “ตุณฺหี” ไว้ว่า –
silently, esp. in phrase tuṇhī ahosi he remained silent, as a sign of consent or affirmative answer (i. e. he had nothing to say against it)
แปล: อย่างเงียบๆ , โดยเฉพาะในวลี ตุณฺหี อโหสิ เขานิ่งเงียบ, เป็นเครื่องหมายว่ายินยอมหรือตอบรับ (คือเขาไม่มีอะไรจะพูดค้าน)
“ตุณฺหี” เป็นรูปคำบาลีที่ไม่พบว่ามีใช้ในภาษาไทย เราใช้อิงรูปคำสันสกฤตว่า “ดุษณี” และ “ดุษณีภาพ”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ดุษณี, ดุษณีภาพ : (คำนาม) อาการนิ่งซึ่งแสดงถึงการยอมรับ. (ส. ตุษฺณีมฺ; ป. ตุณฺหี).”
“ตุณฺหี” ณ สะกดและเป็นกึ่งตัวนำพยางค์หลัง อ่านว่า ตุน-นฺฮี หรือจะออกเสียงว่า ตุน-นี ก็ได้
ข้อสังเกต :
๑ คำบาลีที่สะกดเป็น –หี– เช่น “มหีตเล” (ในพระคาถาชินบัญชร) หรือ “ตุณฺหี” ที่กำลังพูดถึงนี้ ท่านให้ออกเสียงเป็น -ฮี- (ฮ นกฮูก) อาจเป็นเพราะรูปคำไปพ้องกับคำไทยที่หมายถึงอวัยวะสืบพันธุ์ของหญิง ซึ่งรู้สึกกันว่าเป็นคำหยาบ
๒ แต่ถึงจะออกเสียงเป็น -ฮี- แต่เมื่อเขียนเป็นอักษรก็ต้องเขียนตามรูปเดิม จะสะกดคำนี้เป็น “มฮีตเล” หรือ “ตุณฮี” ไปด้วยนั้นเป็นการผิดหลักภาษา เพราะ ฮ นกฮูก ไม่มีในภาษาบาลี
๓ การยอมรับโดยกิริยา “นิ่ง” เป็นวัฒนธรรมในอริยวินัย เช่นกรณีที่มีผู้นิมนต์พระพุทธเจ้าหรือพระสงฆ์ไปฉันภัตตาหารที่บ้าน ท่านจะรับนิมนต์โดยกิริยานิ่ง ไม่ใช่เอ่ยปากตอบรับ
๔ ตุณฺหี – นิ่ง มีความหมายว่าเห็นด้วย หรือให้ความร่วมมือ โดยหลักการแล้วต้องกระทำด้วยวิจารณญาณที่ถูกต้อง และด้วยสติปัญญา มิใช่เพราะโมหะ
ถ้า “ตุณฺหี – ดุษณี” เพราะโมหะ หรือเพราะกลัวอะไรก็ตาม ก็ไม่ใช่ “นิ่ง” ในอริยวินัย เพราะ –
: ทำถูก นิ่ง = ให้ความร่วมมือ
: ทำไม่ถูก นิ่ง = ให้ความร่วมมือ
พูดอย่างตรงไปตรงมาก็คือ
: ใบ้รับประทาน
14-3-58