บารมี 30 ทัศ (บาลีวันละคำ 4,587)

บารมี 30 ทัศ

นับอย่างไร

อ่านว่า บา-ระ-มี-สาม-สิบ-ทัด

คำที่เป็นศัพท์คือ “บารมี” และ “ทัศ”

ส่วน “30” (สามสิบ) เป็นคำไทย

(๑) “บารมี”

บาลีเป็น “ปารมี” อ่านว่า ปา-ระ-มี รากศัพท์มาจาก ปรม (บรม, ยอดเยี่ยม) + ณี ปัจจัย, ลบ ณ (ณี > อี), ทีฆะต้นศัพท์ คือ อะ ที่ ป- เป็น อา (ปรม > ปารม)

: ปรม + ณี = ปรมณี > ปรมี > ปารมี แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะของผู้มีปรมะ”

“ปารมี” ยังมีคำแปลตามศัพท์อีกหลายความหมาย คือ –

1 ภาวะหรือการกระทำของผู้ประเสริฐ

2 ข้อปฏิบัติเป็นเครื่องถึงภาวะสูงสุดคือพระนิพพาน

3 ข้อปฏิบัติที่ให้ถึงพระนิพพาน

4 ข้อปฏิบัติเป็นเครื่องให้ถึงพระนิพพาน

5 ข้อปฏิบัติที่เป็นไปเพื่อประโยชน์สุขอันสูงสุด

6 ข้อปฏิบัติที่ผูกสัตว์อื่นไว้ในตนด้วยการประกอบความดีอย่างพิเศษ

7 ข้อปฏิบัติที่หมดจดอย่างยิ่งจากมลทินคือสังกิเลส

8 ข้อปฏิบัติที่ดำเนินไปสู่พระนิพพานโดยพิเศษ

9 ข้อปฏิบัติที่รู้ถึงโลกหน้าได้ด้วยญาณวิเศษเหมือนรู้โลกนี้

10 ข้อปฏิบัติที่ใส่กลุ่มความดีมีศีลเป็นต้นไว้ในสันดานตนอย่างดียิ่ง

11 ข้อปฏิบัติของผู้เบียดเบียนศัตรูคือหมู่โจรกิเลส

12 ข้อปฏิบัติที่หมดจดในพระนิพพาน

13 ข้อปฏิบัติที่ผูกสัตว์ไว้ในพระนิพพาน

14 ข้อปฏิบัติที่ดำเนินไปสู่พระนิพพานและยังสัตว์ให้ถึงพระนิพพาน

15 ข้อปฏิบัติที่รู้พระนิพพานตามเป็นจริง

16 ข้อปฏิบัติที่บรรจุเหล่าสัตว์ไว้ในพระนิพพาน

17 ข้อปฏิบัติที่เบียดเบียนข้าศึกคือกิเลสของเหล่าสัตว์ในพระนิพพาน

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปารมี” ว่า completeness, perfection, highest state (ความสมบูรณ์, ความเต็มเปี่ยม, สถานะอันสูงสุด)

บาลี “ปารมี” ใช้ในภาษาไทยเป็น “บารมี” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บารมี : (คำนาม) คุณความดีที่ควรบำเพ็ญมี ๑๐ อย่าง คือ ทาน ศีล เนกขัมมะ (การออกจากกาม คือ บวช) ปัญญา วิริยะ ขันติ สัจจะ อธิฏฐาน เมตตา อุเบกขา เรียกว่า ทศบารมี; คุณความดีที่ได้บำเพ็ญมา, คุณสมบัติที่ทำให้ยิ่งใหญ่, เช่นว่า ชมพระบารมี พระบารมีปกเกล้าฯ พ่ายแพ้แก่บารมี. (ป. ปารมี).”

(๒) “ทัศ”

อ่านว่า ทัด รูปคำเดิมเป็น “ทศ” ในสันสกฤต บาลีเป็น “ทส” (บาลี ส เสือ สันสกฤต ศ ศาลา) อ่านว่า ทะ-สะ เป็นศัพท์สังขยา (คำที่ใช้นับจำนวน) แปลว่า สิบ (จำนวน 10)

โปรดสังเกตว่า “ทส” บาลีอ่านว่า ทะ-สะ ก็จริง แต่เมื่อนำมาใช้ในภาษาไทย เป็น “ทศ” รูปสันสกฤต เราอ่านว่า ทด ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย เช่น “ทศนิยม” เราอ่านว่า ทด-สะ-นิ-ยม ไม่ใช่ ทะ-สะ-นิ-ยม

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บไว้เป็น “ทศ” และ “ทัศ” บอกไว้ว่า –

(1) ทศ ๑, ทศ- : (คำนาม) เรียกเหรียญทองสมัยรัชกาลที่ ๔ ชนิดหนึ่ง มีค่าเท่ากับ ๑ ใน ๑๐ ของชั่ง = ๘ บาท ว่า ทองทศ. (คำวิเศษณ์) สิบ, มักใช้เป็นส่วนหน้าสมาส.

(2) ทัศ ๑ : (คำแบบ) (คำวิเศษณ์) สิบ เช่น ทัศนัข. (ส.; ป. ทส).

(3) ทัศ ๒ : (คำวิเศษณ์) ครบ, ถ้วน, เช่น บารมี ๓๐ ทัศ. (ส. ทศา).

ในที่นี้ “ทัศ” ใช้ในความหมายตาม “ทัศ ๒” คือหมายถึง ครบ, ถ้วน

บารมี + 30 + ทัศ = บารมี 30 ทัศ แปลว่า “บารมี 30 ถ้วน”

ขยายความ :

“บารมี” ในที่นี้หมายถึงอะไร?

“บารมี” ในที่นี้หมายถึงคุณธรรมชุดใหญ่ที่จัดว่าเป็น “บารมี” ที่พระโพธิสัตว์จะต้องบำเพ็ญเพื่อตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้ามี 10 อย่าง คือ –

1 ทาน: สละให้ปันสิ่งของของตนเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น

2 ศีล: ควบคุมการกระทำและคำพูดให้ตั้งอยู่ในความดีงาม

3 เนกขัมมะ: การออกบวช, ความปลอดโปร่งจากสิ่งล่อเร้าเย้ายวน

4 ปัญญา: ความรู้เข้าใจหยั่งแยกได้ในเหตุผล

5 วิริยะ: ความพยายามทำกิจไม่ท้อถอย

6 ขันติ: ความหนักเอาเบาสู้เพื่อบรรลุจุดหมายที่ดีงาม

7 สัจจะ: ความจริง คือ จริงใจ จริงวาจา และจริงการ

8 อธิษฐาน: ความตั้งใจหนักแน่นเด็ดเดี่ยวว่าจะทำการนั้น ๆ ให้สำเร็จ และมั่นคงแน่วแน่ในทางดำเนินและจุดมุ่งหมายของตน

9 เมตตา: ความรัก, ความปรารถนาให้เขามีความสุข

10 อุเบกขา: ความวางใจเป็นกลาง ไม่เอนเอียงด้วยชอบหรือชัง

นับอย่างไรจึงเป็น “บารมี 30 ทัศ”?

บารมีทั้ง 10 แบ่งระดับการบำเพ็ญเป็น 3 ระดับ ตามความเข้มข้น คือระดับบารมี ระดับอุปบารมี ระดับปรมัตถบารมี

อธิบายประกอบด้วยบารมีข้อแรก คือ ทาน

1 ระดับบารมี: บารมีระดับปกติธรรมดา คนทั่วไปทำได้

ตัวอย่าง ทานบารมี: สละของนอกกาย เช่น วัตถุสิ่งของ ทรัพย์สินเงินทอง สิทธิผลประโยชน์ และแม้ตำแหน่งหน้าที่

2 ระดับอุปบารมี: บารมีขั้นกลาง หรือจวนสูงสุด

ตัวอย่าง ทานอุปบารมี : สละให้อวัยวะในตัว เช่น บริจาคดวงตา ตับ ไต ปอด (หมายถึงต้องให้อวัยวะนั้น ๆ ไปทั้งที่ตนยังมีชีวิตอยู่ ไม่ใช่ให้เมื่อตายแล้ว)

3 ระดับปรมัตถบารมี: บารมีขั้นสูงสุด, บารมีที่ทำจนถึงที่สุดเพื่อผลขั้นสูงสุด

ตัวอย่าง ทานปรมัตถบารมี : สละชีวิต แม้จะต้องตายก็ยอมด้วยความเต็มใจ

บารมีข้ออื่น ๆ ก็ใช้ (1) ของนอกกาย (2) อวัยวะ (3) ชีวิต เป็นเกณฑ์วัดเช่นกัน

บารมี 3 ระดับ ระดับละ 10 จึงเป็นบารมีสามสิบถ้วน เรียกว่า “บารมี 30 ทัศ”

“บารมี 30 ทัศ” เรียกเป็นคำศัพท์บาลีว่า “สมตึสปารมี” อ่านว่า สะ-มะ-ติง-สะ-ปา-ระ-มี ใช้ในภาษาไทยเป็น “สมดึงสบารมี” อ่านว่า สม-มะ-ดึง-สะ-บา-ระ-มี

ต่อไปนี้ ไปเจอคำว่า “บารมี 30 ทัศ” จะได้นึกถึงที่ไปที่มาได้

…………..

ดูก่อนภราดา!

: จะไปเกิดเป็นพรหมต้องบำเพ็ญฌาน

: จะบรรลุพระนิพพานต้องบำเพ็ญบารมี

#บาลีวันละคำ (4,587)

2-1-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….