โมฆบุรุษ [2] (บาลีวันละคำ 4,598)

โมฆบุรุษ [2]

คนไร้สาระ

อ่านว่า โม-คะ-บุ-หฺรุด

ประกอบด้วยคำว่า โมฆ + บุรุษ 

(๑) “โมฆ” 

อ่านว่า โม-คะ รากศัพท์มาจาก มุหฺ (ธาตุ = หลงลืม) + อ (อะ) ปัจจัย, แผลง อุ ที่ มุ-(หฺ) เป็น โอ (มุหฺ > โมห), แปลง ห เป็น ฆ

: มุหฺ + อ = มุห > โมห > โมฆ แปลตามศัพท์ว่า (1) “ภาวะที่หลงลืม” (2) “ภาวะเป็นที่หลงเลือนแห่งเหล่าสัตว์” หมายถึง เปล่า, ว่าง, ไร้ประโยชน์, โง่, งี่เง่า (empty, vain, useless, stupid, foolish)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“โมฆ-, โมฆะ : (คำวิเศษณ์) เปล่า, ว่าง; ไม่มีประโยชน์, ไม่มีผล, เช่น สัญญาเป็นโมฆะ; (คำที่ใช้ในกฎหมาย) เสียเปล่า ไม่มีผลบังคับหรือผูกพันตามกฎหมาย. (ป., ส.).”

(๒) “บุรุษ” 

บาลีเป็น “ปุริส” อ่านว่า ปุ-ริ-สะ รากศัพท์มาจาก –

(1) ปุรฺ (ธาตุ = เต็ม) + อิส ปัจจัย 

: ปุรฺ + อิส = ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังดวงใจของบิดามารดาให้เต็ม”

(2) ปุ ( = นรก) + ริสฺ (ธาตุ = เบียดเบียน, กำจัด) + อ (อะ) ปัจจัย

: ปุ + ริสฺ = ปุริสฺ + อ = ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เบียดเบียนนรก” คือทำให้นรกว่าง เพราะเกิดมาทำให้บิดามารดาไม่ต้องตกนรกขุมที่ชื่อ “ปุตตะ”

(3) ปุริ ( = เบื้องบน) + สี (ธาตุ = อยู่) + อ (อะ) ปัจจัย, ลบสระหน้า คือ อี ที่ สี (สี > ส)

: ปุริ + สี = ปุริสี + อ = ปุริสี > ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อยู่ในเบื้องสูง” หมายถึงเป็นหัวหน้า

(4) ปุร ( = เบื้องหน้า) + สี (ธาตุ = เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย, ลง อิ อาคมระหว่างบทหน้ากับธาตุ (ปุร + อิ + สี), ลบสระหน้า คือ อี ที่ สี (สี > ส)

: ปุร + อิ + สี = ปุริสี + อ = ปุริสี > ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นไปในเบื้องหน้า” หมายถึงผู้นำหน้า

(5) ป ( = ปกติ) + อุร ( = อก) + สี (ธาตุ = นอน) + อ (อะ) ปัจจัย, ลง อิ อาคมระหว่างบทหน้ากับธาตุ (ป + อุร = ปุร + อิ + สี), ลบสระหน้า คือ อี ที่ สี (สี > ส)

: ป + อุร = ปุร + อิ + สี = ปุริสี + อ = ปุริสี > ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นอน บน อก โดยปกติ”

“ปุริส” ในบาลีใช้ในความหมาย 2 อย่าง คือ –

(1) ผู้ชาย (คือเพศที่ต่างจากผู้หญิง) (man [as representative of the male sex, contrasted to woman])

(2) มนุษย์, คน (คือสิ่งมีชีวิตที่ต่างจากสัตว์และอมนุษย์อื่น ๆ (a man, a human, a human being)

เป็นอันว่า “ปุริส” ในภาษาบาลีไม่ได้เล็งที่ “ผู้ชาย” เสมอไป ในที่หลายแห่งหมายถึง “คน” หรือมนุษย์ทั่วไป ไม่แยกว่าชายหรือหญิง เช่นเดียวกับคำว่า man ในภาษาอังกฤษ แปลว่า “ผู้ชาย” ก็ได้ แปลว่า “คน” หรือมนุษย์ทั่วไปก็ได้

บาลี “ปุริส” สันสกฤตเป็น “ปุรุษ” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ปุรุษ” และ “ปุรูษ” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปุรุษ, ปุรูษ : (คำนาม) ‘บุรุษ,’ นร (ทั่วไปหรือเอกชน), ชาย, มนุษยชาติ; อาตมัน; พระเจ้า, พระปรเมศวร; พระวิษณุ; พระพรหม; ชีวิต; อณู; ผู้ศึกษาสานขยตัตววิทยา; สหาย; พระเมรุบรรพต; a man (generally or individually), a male, mankind; the soul; God; the Supreme Being; Vishnu; Brahmâ; life; an atom; a follower of the Śânkhya philosophy; a friend; the mountain Meru.”

“ปุริส” ในภาษาไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “บุรุษ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“บุรุษ, บุรุษ– : (คำนาม) ผู้ชาย, เพศชาย, คู่กับ สตรี, ใช้ในลักษณะที่สุภาพ; (ไว) น. คำสรรพนามบอกผู้พูด เรียกว่า สรรพนามบุรุษที่ ๑, คำสรรพนามบอกผู้ที่พูดด้วย เรียกว่า สรรพนามบุรุษที่ ๒, คำสรรพนามบอกผู้ที่พูดถึง เรียกว่า สรรพนามบุรุษที่ ๓. (ส. ปุรุษ; ป. ปุริส).”

โมฆ + ปุริส = โมฆปุริส (โม-คะ-ปุ-ริ-สะ) แปลว่า “บุรุษผู้ว่างเปล่า” 

โมฆปุริส” ใช้ในภาษาไทยเป็น “โมฆบุรุษ” 

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกความหมายของ “โมฆบุรุษ” ไว้ดังนี้ 

…………..

โมฆบุรุษ : บุรุษเปล่า, คนเปล่า, คนที่ใช้การไม่ได้, คนโง่เขลา, คนที่พลาดจากประโยชน์อันพึงได้พึงถึง.

…………..

คำว่า “โมฆบุรุษ” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

ขยายความ :

“โมฆปุริส – โมฆบุรุษ” แปลตามศัพท์ว่า “คนเปล่าประโยชน์” เป็นคำที่พระพุทธเจ้าตรัสเรียกภิกษุที่ไม่ได้ตั้งใจศึกษาปฏิบัติธรรมขัดเกลาตนเองเพื่อบรรลุมรรคผล มิหนำซ้ำยังประพฤติเสื่อมเสียอีกด้วย

“โมฆบุรุษ” หมายถึงคนที่ไม่ได้ทำหน้าที่ให้เกิดประโยชน์สมกับเจตนารมณ์ของสถานภาพที่ตนเข้าไปเป็นอยู่ เช่น 

– เป็นนักเรียนนักศึกษา แต่ไม่ตั้งใจฝึกศึกษาให้มีความรู้ความสามารถตามภูมิชั้น มิหนำซ้ำกลับทำตัวเป็นนักเลงหรือนักเล่นสนุกไปวัน ๆ 

– เป็นนักการเมือง แต่ไม่ได้ตั้งใจทำหน้าที่รักษาผลประโยชน์ของประชาชน มิหนำซ้ำยังเบียดบังผลประโยชน์ของแผ่นดินอีกด้วย

แถม :

ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นโพสต์ของญาติมิตรท่านหนึ่ง เขียนคำว่า “โมฆบุรุษ” เป็น “โมฆะบุรุษ” (มีสระ อะ กลางคำ) จึงหยิบเอาคำนี้มาเขียนเป็นบาลีวันละคำอีกครั้งหนึ่ง (เขียนมาครั้งหนึ่งแล้ว – บาลีวันละคำ (549) เมื่อปี 2556)

คำว่า “โมฆบุรุษ” สะกดอย่างนี้ > “โมฆบุรุษ”

ไม่ต้องใส่สระ อะ กลางคำเป็น “โมฆะบุรุษ”

“โมฆะบุรุษ” เป็นคำที่สะกดผิด

“โมฆบุรุษ” เป็นคำที่สะกดถูก

…………..

ดูก่อนภราดา!

: สะกดผิดก็ไม่ติดคุก

: แต่สะกดถูกดีกว่า

#บาลีวันละคำ (4,598)

13-1-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….