บวชศีลจาริณี (บาลีวันละคำ 1,035)

บวชศีลจาริณี

อ่านว่า บวด-สี-ละ-จา-ริ-นี

ประกอบด้วย บวช + ศีล + จาริณี

(๑) “บวช”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

“บวช : การเว้นทั่ว คือเว้นความชั่วทุกอย่าง (ออกมาจากคำว่า ป + วชฺ) หมายถึงการถือเพศเป็นนักพรตทั่วไป”

“ป” เป็นคำอุปสรรค แปลว่า ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน, ออก

“วชฺ” เป็นธาตุ (รากศัพท์) แปลว่า ไป, ถึง, เกิด, บรรลุ, แสวงหา, ปรุงแต่ง, กระทำ

มีธาตุอีกคำหนึ่ง คือ “วชฺชฺ” (วัด-ชะ) แปลว่า “เว้น”

ในบาลีไม่มีศัพท์ว่า “ปวช” ส่วน ป + วชฺช รูปบาลีเป็น “ปพฺพชฺชา” (ปับ-พัด-ชา) แปลว่า การถือเพศเป็นนักพรต, การทรงเพศสมณะ, การสละชีวิตครองเรือนออกบวช ซึ่งเป็นความหมายของ “บวช” นั่นเอง (พจน.54 บวช : ถือเพศเป็นภิกษุสามเณรหรือนักพรตอื่น ๆ)

(๒) “ศีล” (สี-ละ)

“ศีล” เป็นรูปสันสกฤต บาลีเป็น “สีล” อ่านว่า สี-ละ แปลตามศัพท์ว่า “เหตุสงบแห่งจิต” “เครื่องผูกจิตไว้” “เหตุให้ธำรงกุศลธรรมไว้ได้” “ธรรมที่ธำรงผู้ปฏิบัติไว้มิให้เกิดในอบาย” นัยหนึ่งนิยมแปลกันว่า “เย็น” หรือ “ปกติ” โดยความหมายว่า เมื่อไม่ละเมิดข้อห้ามก็จะทำให้เกิดความร่มเย็นเป็นปกติเรียบร้อย

(๓) “จาริณี” (จา-ริ-นี)

บาลีเป็น “จารินี” รากศัพท์มาจาก

(1) จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ, ดำเนินไป) + ณี ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อะ ที่ จ-(ร) เป็น อา

: จรฺ + ณี = จรี > จารี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ประพฤติ-(เช่นนั้นเช่นนี้หรือสิ่งนั้นสิ่งนี้)-เป็นปกติ”

(2) จารี + อินี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์ = จารินี แปลว่า “สตรีผู้ประพฤติ-(เช่นนั้นเช่นนี้หรือสิ่งนั้นสิ่งนี้)-เป็นปกติ”

(3) จารินี ในบาลี เขียนอิงสันสกฤตเป็น “จาริณี”

จาริณี < จารินี < จารี < จาร คำเดิม หมายถึง ดำเนินไป, มีความเป็นอยู่, มีประสบการณ์, ประพฤติ; กระทำ, ปฏิบัติ (walking, living, experiencing; behaving, acting, practicing)

ศีล + จาริณี = ศีลจาริณี แปลว่า “สตรีผู้ประพฤติศีลเป็นปกติ”

บวช + ศีลจาริณี = บวชศีลจาริณี เป็นการผสมคำแบบไทย แปลว่า บวชเป็นสตรีผู้ประพฤติศีลเป็นปกติ หมายถึงสตรีที่บวชโดยการถือศีลแปด

ข้อสังเกต :

๑ การบวชศีลจาริณีนั้น เดิมเรียกกันว่า “บวชชีพราหมณ์” คือผู้บวชนุ่งขาวห่มขาว สมาทานศีลแปด แต่ไม่โกนผม

๒ ต่อมาอาจมีผู้เห็นว่าคำว่า “ชีพราหมณ์” ยังไม่เหมาะสมเพราะไปพ้องกับศาสนาพราหมณ์ จึงเลี่ยงไปใช้คำว่า “ศีลจาริณี” หรือ “บวชศีลจาริณี”

๓ คำว่า “ศีลจาริณี” ตามรูปศัพท์ใช้สำหรับสตรีเท่านั้น ผู้คิดคำนี้อาจนึกเพียงแค่ “ชี” หมายถึงสตรี จึงคิดคำที่เป็น “อิตถีลิงค์” ความจริงแล้ว “ชี” คำเดิมหมายถึงนักบวชชาย ต่อมาจึงขยายความกลายไปเป็นนักบวชหญิงในภาษาไทยปัจจุบัน

๔ ผู้ “บวชศีลจาริณี” มีทั้งชายและหญิง คำว่า “ศีลจาริณี” ถ้าใช้กับชายก็ผิดหลักไวยากรณ์ ถ้าไม่แก้ไข ต่อไปจะเป็นคำที่ผิดจนถูกไปอีกคำหนึ่ง

๕ อันที่จริง คำว่า “ศีลจารี” (สี-ละ-จา-รี) อันเป็นรากศัพท์ชั้นต้น หมายถึงทั้งชายและหญิงได้อยู่แล้ว ไม่จำต้องแผลงรูปเป็น “-จาริณี” แต่ประการใด

: แปดข้อ-ศีลจาริณี ถ้าดีมาก คนก็ยังอยากอนุโมทนา

: ศีลสองร้อยสามร้อย ถ้าดีน้อย คนก็ถอยศรัทธา

19-3-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย