มณีการ (บาลีวันละคำ 4,705)

มณีการ

เมื่อนายช่างแก้วก่อกรรม

อ่านว่า มะ-นี-กาน

ประกอบด้วยคำว่า มณี + การ

(๑) “มณี” 

บาลีเป็น “มณิ” (ภาษาไทยสระ อี บาลีสระ อิ แต่ที่เป็น “มณี” เหมือนในภาษาไทยก็มีบ้าง) อ่านว่า มะ-นิ รากศัพท์มาจาก –

(1) มนฺ (ธาตุ = รู้, พินาศ) + อิ ปัจจัย, แปลง น เป็น ณ

: มนฺ + อิ = มนิ > มณิ แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่ให้รู้ถึงความมีค่ามาก” (หมายถึงเป็นของที่มีค่ามาก) (2) “สิ่งที่ยังความมืดให้พินาศไป” (ธรรมชาติของมณีจะมีแสงในตัว)

(2) มา (ธาตุ = นับถือ) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), แปลง น เป็น ณ, ลบ อา ที่ธาตุ (มา > ม) + อิ ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: มา > ม + ยุ > อน = มน + อิ = มนิ > มณิ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เป็นเหตุให้นับถือเครื่องอาภรณ์” (หมายถึงทำให้เครื่องประดับมีคุณค่า)

“มณิ” หรือ “มณี” ในบาลีใช้ในความหมายว่า –

(1) รัตนะ, เพชรพลอย (a gem, jewel)

(2) แก้วผลึกที่ใช้เป็นแก้วสำหรับจุดไฟจากแสงอาทิตย์ (a crystal used as burning-glass)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มณี : (คำนาม) แก้วหินมีค่าสีแดง ในจำพวกนพรัตน์ มักหมายถึงทับทิม. (ป., ส. มณิ).”

(๒) “การ” 

บาลีอ่านว่า กา-ระ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ ก-(รฺ) เป็น อา (กร > การ)

: กรฺ + ณ = กรณ > กร > การ แปลตามศัพท์ว่า (1) “การทำ” (2) “ผู้ทำ” 

“การ” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การกระทำ, กิริยาอาการ, วิธีทำ (doing, manner, way)

(2) กรรม, การบริการ, การกระทำที่แสดงความเมตตา หรือความเคารพ หรือความนับถือ (deed, service, act of mercy or worship, homage)

(3) ผู้ทำ หรือผู้จัดการ หรือผู้ค้า (one who does, handles or deals)

(4) ในเป็นชื่อเฉพาะทางไวยากรณ์, คือ นิบาต, อักษร, เสียงหรือคำ (particle, letter, sound or word), เช่น ม-การ (มะ-กา-ระ) = อักษร ม, ตัว ม หรือ ม อักษร, จ-การ (จะ-กา-ระ) = จ อักษร 

“การ” เมื่อสมาสกับคำอื่น มีความหมายต่างออกไป คือหมายถึง การทำให้เกิดขึ้นหรือการนำเอาออกมาใช้ = สภาวะหรือคุณภาพ (the production or application of = the state or quality of) เช่น –

อหํการ = “กระทำว่าเรา” = มองเห็นแต่ตนเอง (selfishness)

อนฺธการ = ความมืด 

สกฺการ = การสักการะ, เครื่องสักการะ

พลกฺการ = การใช้กำลัง (forcibly)

ในที่นี้ “การ” ใช้ในความหมายตามข้อ (3) = ผู้ทำ

มณิ + การ = มณิการ (มะ-นิ-กา-ระ) แปลว่า “ผู้ทำแก้วมณี” หมายถึง ช่างแก้วมณี (a jeweller) 

“มณิการ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “มณีการ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มณีการ : (คำนาม) ช่างเจียระไนเพชรพลอย. (ส.).”

ขยายความ :

คำว่า “มณิการ” หรือ “มณีการ” ที่นักเรียนบาลีของไทยเรารู้จักกันดี คือ “มณีการ” ในคัมภีร์ธัมมปทัฏฐกถา ภาค 5 เรื่อง มณิการกุลุปกติสฺสตฺเถรวตฺถุ แปลเป็นไทยว่า “เรื่องพระติสสเถระผู้เข้าถึงสกุลนายช่างแก้ว” 

นักเรียนบาลีไทยนิยมแปล “มณีการ” ว่า “นายช่างแก้ว” 

เรื่องมีอยู่ว่า ครอบครัวนายช่างแก้วนิมนต์พระเถระองค์หนึ่งไปฉันภัตตาหารที่บ้านเป็นประจำ วันหนึ่ง ขณะนั่งรอเวลา เจ้าพนักงานวังนำแก้วมณีมาให้ช่างเจียรนัย นายช่างแก้วกำลังหั่นเนื้อเพื่อทำกับข้าวถวายพระ รับแก้วมณีไว้แล้วก็วางไว้บนเขียง เข้าไปล้างมือหลังบ้าน นกกระเรียนที่เลี้ยงปล่อยให้หากินอิสระมากินเนื้อที่เขียง แล้วเลยกินแก้วมณีเข้าไปด้วย 

เหตุการณ์นี้พระเถระเห็นโดยตลอด

นายช่างแก้วออกมาไม่เห็นแก้ว ก็เข้าใจว่าพระเถระขโมยไป เมื่อพระเถระไม่บอกความจริง (เพราะถ้าบอก เขาก็ต้องฆ่านกกระเรียน) จึงคาดคั้นด้วยการทรมานจนพระเถระเลือดทะลัก นกกระเรียนได้กลิ่นเลือดก็มากินเลือด นายช่างแก้วกำลังโมโหสุดขีดเตะนกกระเรียนตาย พระเถระเห็นว่านกตายแล้วจึงบอกความจริง

เรื่องราวจะเป็นอย่างไรต่อไป โปรดติดตามอ่านจากลิงก์ข้างล่าง

…………..

https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=19&p=10

…………..

: คนส่วนหนึ่งสละชีวิตคนอื่นเพื่อให้ตัวเองอยู่รอด

: แต่คนส่วนหนึ่งสละชีวิตตัวเองเพื่อให้คนอื่นอยู่รอด

ดูก่อนภราดา!

ท่านเป็นคนส่วนไหน?

#บาลีวันละคำ (4,705)

30-4-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….