สาสนานุสารี (บาลีวันละคำ 4,720)
สาสนานุสารี
คำบาลีที่คิดขึ้นตามข่าว
อ่านว่า สา-สะ-นา-นุ-สา-รี
แยกศัพท์เป็น สาสน + อนุสารี
(๑) “สาสน”
อ่านว่า สา-สะ-นะ รากศัพท์มาจาก –
(1) สาสฺ (ธาตุ = สั่งสอน) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)
: สาสฺ + ยุ > อน = สาสน แปลตามศัพท์ว่า (1) “คำอันท่านสั่งสอน” (2) “คำเป็นเครื่องสั่งสอนชาวโลกพร้อมทั้งเทวโลก”
(2) สสฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ส-(สฺ) เป็น อา (สสฺ > สาส)
: สสฺ + ยุ > อน = สสน > สาสน แปลตามศัพท์ว่า “คำสั่งสอนที่เบียดเบียนกิเลส”
คำว่า “สาสน” (นปุงสกลิงค์) มีที่ใช้ในความหมาย 3 อย่าง คือ –
(1) คำสอน = teaching หรือที่เรียกทับศัพท์ว่า “ศาสนา”
(2) คำสั่ง (ในทางปกครองบังคับบัญชา) = order (to rule, govern)
(3) ข่าว = message คือที่เราคุ้นกันในคำว่า “สาส์น” (สาน)
ในที่นี้ใช้ในความหมายตามข้อ (3) ข่าว = message, news
คำที่สะกดเป็น “สาส์น” นี้ เคยมีข้อถกเถียงว่า ภาษาอังกฤษเมื่อทับศัพท์เป็นไทยใช้การันต์กลางคำได้ เช่น film ทับศัพท์เป็น ฟิล์ม การันต์ที่ ล กลางคำ แต่บาลีสันสกฤตใช้การันต์กลางคำได้หรือ?
พจนานุกรมฯ ตัดสินแล้วว่าใช้ได้ ดังที่พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สาสน, สาสน-, สาสน์, สาส์น [สาน, สาสะนะ-, สาดสะนะ-, สาด, สาน] : (คำนาม) คำสั่ง, คำสั่งสอน, เช่น สาสนธรรม; จดหมายของประมุขของประเทศหรือประมุขสงฆ์ที่ใช้ในการเจริญสัมพันธไมตรีระหว่างประเทศ, ถ้าเป็นจดหมายของพระมหากษัตริย์ เรียกว่า พระราชสาส์น, ถ้าเป็นจดหมายของประธานาธิบดี เรียกว่า อักษรสาส์น, เขียนเป็น อักษรสาสน หรือ อักษรสาสน์ ก็ได้, ถ้าเป็นจดหมายของสมเด็จพระสังฆราช เรียกว่า สมณสาสน์, ถ้าเป็นจดหมายของสมเด็จพระสังฆราชเจ้า เรียกว่า พระสมณสาสน์. (ป.).”
โปรดสังเกตความหมายของ “สาสน, สาสน-, สาสน์, สาส์น” ในภาษาไทย ตามคำนิยามของพจนานุกรมฯ หมายถึง –
1 คำสั่ง, คำสั่งสอน
2 จดหมายของประมุขของประเทศหรือประมุขสงฆ์ที่ใช้ในการเจริญสัมพันธไมตรีระหว่างประเทศ
ไม่มีที่หมายถึง ข่าว = คำบอกเล่าเรื่องราวซึ่งโดยปรกติมักเป็นเรื่องเกิดใหม่หรือเป็นที่สนใจ, คำบอกกล่าว, คำเล่าลือ (message หรือ news)
แต่ในภาษาบาลี “สาสน” ใช้หมายถึง message หรือ news ด้วย
(๒) “อนุสารี”
อ่านว่า อะ-นุ-สา-รี แยกศัพท์เป็น อนุ + สารี
(๑) “อนุ” อ่านว่า อะ-นุ เป็นคำอุปสรรค แปลว่า น้อย, ภายหลัง, ตาม, เนือง ๆ
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายของ “อนุ” ว่า –
(1) after, behind (ภายหลัง, ข้างหลัง)
(2) for, towards an aim, on to, over to, forward (ไปยัง, ตรงไปยังเป้าหมาย, ดำเนินต่อไป, ข้ามไปยัง, ข้างหน้า)
บางที “อนุ” สะกดเป็น “อณุ” (-ณุ ณ เณร) ใช้ในความหมายว่า เล็กน้อย, กระจ้อยร่อย, อณู, ละเอียด, ประณีต (small, minute, atomic, subtle)
ในที่นี้ “อนุ” ใช้ในความหมายว่า ภายหลัง, ข้างหลัง
(ข) “สารี” รากศัพท์มาจาก สรฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ณี ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะต้นธาตุ “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ” คือ อะ ที่ ส-(รฺ) เป็น อา (สรฺ > สาร)
: สรฺ + ณี = สรณี > สรี > สารี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ไป” หมายถึง ท่องเที่ยว, ไปตาม, ติดตาม, คล้อยตาม (wandering, going after, following, conforming to)
อนุ + สารี = อนุสารี แปลว่า “ผู้ไปตาม” หรือ “ผู้ตามไป” หมายถึง ผู้แล่นตาม, ผู้วิ่งตาม (walking according to, running after)
สาสน + อนุสารี = สาสนานุสารี (สา-สะ-นา-นุ-สา-รี) แปลโดยประสงค์ว่า “ผู้แล่นตามข่าว”
ขยายความ :
ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นข่าวพระภิกษุยักยอกเงินวัด ที่เผยแพร่ทางเฟซบุ๊ก และมีผู้แสดงความเห็นในลักษณะ “แล่นตามข่าว” กันอย่างเอิกเกริก จึงคิดคำบาลี “สาสนานุสารี” ขึ้นมา
ผู้รู้ท่านให้หลักในการเสพข่าวไว้ว่า ให้เสพในฐานะผู้รับรู้ข่าวเท่านั้น ไม่จำเป็นต้องแล่นตามข่าว
“แล่นตามข่าว” หมายถึง เชื่อทันทีว่าเป็นเรื่องจริง เป็นความจริง หรือปฏิเสธทันทีว่าไม่เป็นความจริง ไม่ใช่เรื่องจริง
ข่าวนั้นจะจริงหรือไม่จริง ปล่อยให้กระบวนการของเรื่องนั้น ๆ เป็นผู้ตัดสิน เราทำหน้าที่เพียงรับรู้
และเมื่อตัดสินอย่างไร เราก็ทำหน้าที่เพียงรับรู้เหมือนเดิม ไม่จำเป็นต้องใส่ความชอบหรือชังลงไปในคำตัดสิน
ถ้าเสพข่าวด้วยหลักอย่างนี้ ผู้เสพก็ปลอดภัย คือ (1) ไม่ตกข่าว และ (2) ไม่ตกเป็นเหยื่อของข่าวและของผู้เอาข่าวมาบอก
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คนโง่ไม่ได้ตกเป็นเหยื่อของคนฉลาด
: แต่ตกเป็นเหยื่อของคนที่โง่กว่า
#บาลีวันละคำ (4,720)
15-5-68
…………………………….
…………………………….
