วิญญัตติ (บาลีวันละคำ 4,728)

20 กันยายน 2025 suriyan bunthae

วิญญัตติ

คำพระที่ควรรู้

อ่านตามพจนานุกรมฯ ว่า วิน-ยัด-ติ

“วิญญัตติ” เขียนแบบบาลีเป็น “วิญฺญตฺติ” อ่านว่า วิน-ยัด-ติ แยกศัพท์เพื่อให้เห็นรากศัพท์เป็น วิ + ญตฺติ

(๑) “วิ”

เป็นคำที่ภาษาไวยากรณ์เรียกว่า “อุปสรรค” หมายถึง คำสำหรับใช้เติมข้างหน้าคำนามหรือคำกริยาที่เป็นรูปคำบาลีหรือสันสกฤตให้มีความหมายแผกเพี้ยนไปจากเดิม หรือมีความหมายตรงข้ามกับความหมายเดิมเป็นต้น และถือเป็นคำเดียวกับคำนามหรือคำกริยานั้น เพราะตามปรกติจะไม่ใช้ตามลำพัง เช่น –

วัฒน์ = เจริญ

อภิวัฒน์ = เจริญยิ่ง

ปักษ์ = ฝ่าย

ปฏิปักษ์ = ฝ่ายตรงข้าม, ข้าศึก, ศัตรู.

ตามตัวอย่างนี้ “อภิ” และ “ปฏิ” คือคำอุปสรรค

คำอุปสรรคในบาลีมีประมาณ 20 คำ “วิ” เป็นคำหนึ่งในจำนวนนั้น มีคำแปลที่นักเรียนบาลีท่องจำกันได้ว่า “วิ = วิเศษ, แจ้ง, ต่าง”

“วิเศษ” และ “ต่าง” ในที่นี้หมายถึง แปลกไปจากปกติ, แปลกไปจากพวกอื่น, ไม่เหมือนพวกที่เป็น ที่เห็น ที่มีกันอยู่ตามปกติ

(๒) “ญตฺติ”

อ่านว่า ยัด-ติ รากศัพท์มาจาก ญา (ธาตุ = รู้) + ติ ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (ญา > ญ), แปลง ติ เป็น ตฺติ หรือซ้อน ตฺ ระหว่างธาตุกับปัจจัย (ญา + ตฺ + ติ)

: ญา + ติ = ญาติ > ญติ > ญตฺติ

: ญา + ตฺ + ติ = ญาตฺติ > ญตฺติ

“ญตฺติ” (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การบอกให้รู้” “การบอกให้เข้าใจกัน” หมายถึง การประกาศ, การแจ้งให้ทราบ (announcement, declaration)

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต แปล “ญตฺติ” เป็นอังกฤษว่า a motion

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกความหมายไว้ว่า –

“ญัตติ : คำเผดียงสงฆ์, การประกาศให้สงฆ์ทราบเพื่อทำกิจร่วมกัน, วาจานัด.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ญัตติ : (คำนาม) คำสวดประกาศเป็นภาษาบาลี เสนอให้ที่ประชุมสงฆ์ทราบเพื่อทำกิจของสงฆ์ร่วมกัน, คำเผดียงสงฆ์ ก็ว่า; (คำที่ใช้ในกฎหมาย) ข้อเสนอเพื่อให้มีการดำเนินการอย่างหนึ่งอย่างใดในกิจการของสภาที่ทำหน้าที่นิติบัญญัติ; ข้อเสนอเพื่อลงมติ เช่น ผู้แทนราษฎรเสนอญัตติเข้าสู่สภาเพื่อขอให้ที่ประชุมลงมติว่าจะเห็นชอบด้วยหรือไม่; หัวข้อโต้วาที เช่น โต้วาทีในญัตติว่า ขุนช้างดีกว่าขุนแผน. (ป.).”

สรุปความหมายของ “ญัตติ” ในภาษาไทย :

ตามพจนานุกรมฯ ความหมายของ “ญัตติ” ในภาษาไทยมี 4 อย่าง คือ –

(1) คำสวดประกาศเสนอให้ที่ประชุมสงฆ์ทราบเพื่อทำกิจของสงฆ์ร่วมกัน

(2) ข้อเสนอเพื่อให้มีการดำเนินการอย่างหนึ่งอย่างใดในกิจการของสภาที่ทำหน้าที่นิติบัญญัติ

(3) ข้อเสนอเพื่อลงมติว่าจะเห็นชอบด้วยหรือไม่

(4) หัวข้อโต้วาที

อภิปรายแทรก :

“ญัตติ” หรือข้อเสนอที่ใช้ในกิจการของบ้านเมือง หากมีการขอมติ โดยทั่วไปนิยมใช้เสียงข้างมากตัดสิน แม้เสียงค้านจะมีมากมายขนาดไหน ถ้าเสียงเห็นชอบมีมากกว่า-แม้เพียงเสียงเดียว-ญัตตินั้นก็ถือว่าผ่านความเห็นชอบ

“ญัตติ” หรือข้อเสนอที่ใช้ในกิจการของสงฆ์ หากมีการขอมติ คะแนนเสียงจะต้องเป็นเอกฉันท์ หากมีผู้ค้าน-แม้เพียงเสียงเดียว-ญัตตินั้นถือว่าไม่ผ่าน และจะต้องทบทวนกันใหม่จนกว่าจะมีเสียงเห็นชอบเป็นเอกฉันท์

วิ + ญตฺติ ซ้อน ญฺ ระหว่างอุปสรรคกับบทหลัง (วิ + ญฺ + ญตฺติ)

: วิ + ญฺ + ญตฺติ = วิญฺญตฺติ (วิน-ยัด-ติ) แปลตามศัพท์ว่า “การยังผู้อื่นให้รู้และการรู้ด้วยตัวเอง”

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “วิญฺญตฺติ” ว่า วิญญัตติ, การขอ, การอธิบาย, ข้อตกลง, รายงาน

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิญฺญตฺติ” ไว้ดังนี้ –

intimation, giving to understand, information; begging or asking by intimation or hinting [a practice forbidden to the bhikkhu] (การแสดง, การชี้แจง, คำบอกเล่า; การขอหรือการขอร้องโดยการแสดงหรือพูดเป็นนัย [การกระทำที่ทรงห้ามไว้สำหรับภิกษุ])

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิญญัตติ : (คำนาม) การขอร้อง, การบอกกล่าว, การชี้แจง, รายงาน. (ป.; ส. วิชฺญปฺติ).”

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “วิญญัติ” (ไม่ได้สะกดตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554) บอกไว้ดังนี้ –

…………..

วิญญัติ :

1. การเคลื่อนไหวให้รู้ความหมาย, การสื่อความหมาย มี ๒ คือ ๑. กายวิญญัติ การให้รู้ความหมายด้วยกาย เช่น พยักหน้า กวักมือ ๒. วจีวิญญัติ การให้รู้ความหมายด้วยวาจา คือพูดหรือบอกกล่าว

2. การออกปากขอของต่อคนไม่ควรขอ หมายถึงภิกษุขอสิ่งของต่อคฤหัสถ์ผู้ไม่ใช่ญาติ ผู้ไม่ใช่คนปวารณา

…………..

และที่คำว่า “กายวิญญัติ” และ “วจีวิญญัติ” บอกไว้ดังนี้ –

…………..

(1) กายวิญญัติ : ความเคลื่อนไหวร่างกายให้รู้ความหมาย เช่น สั่นศีรษะ โบกมือ ขยิบตา ดีดนิ้ว เป็นต้น; เทียบ วจีวิญญัติ

(2) วจีวิญญัติ : การเคลื่อนไหวให้รู้ความหมายด้วยวาจา ได้แก่ การพูด การกล่าวถ้อยคำ; เทียบ กายวิญญัติ

…………..

แถม :

คำว่า “วิญญัตติ” ในหมู่นักเรียนธรรมและชาววัดทั่วไป มักออกเสียงว่า วิน-ยัด ไม่ใช่ วิน-ยัด-ติ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ชาวบ้าน ประพฤติบางอย่างเหมือนพระ ดี