อุปสัมบัน (บาลีวันละคำ 4,729)
อุปสัมบัน
เห็นอยู่ทุกวัน แต่ไม่รู้ว่าคือใคร
อ่านว่า อุ-ปะ-สํา-บัน
“อุปสัมบัน” บาลีเป็น “อุปสมฺปนฺน” อ่านว่า อุ-ปะ-สํา-ปัน-นะ รากศัพท์มาจาก อุป (คำอุปสรรค = เข้าไป, ใกล้, มั่น) + สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + ปทฺ (ธาตุ = ไป, ถึง) + ต ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น มฺ (สํ > สมฺ), ลบที่สุดธาตุ (ปทฺ > ป), แปลง ต เป็น นฺน (หรือนัยหนึ่ง แปลง ทฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น นฺน)
: อุป + สํ + ปทฺ = อุปสํปทฺ > อุปสมฺปทฺ + ต = อุปสมฺปทฺต > อุปสมฺปนฺน แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เข้าไปถึงพร้อม” หมายถึง ผู้ได้รับการอุปสมบทเป็นภิกษุหรือภิกษุณีแล้ว
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อุปสมฺปนฺน” ว่า obtained, got, received; in special sense of having attained the recognition of bhikkhuship, ordained (ได้มา, ได้รับ, ถึงพร้อม, เข้าถึง; ในความหมายพิเศษของการบรรลุถึงความเป็นภิกษุ, อุปสมบท)
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต แปล “อุปสมฺปนฺน” เป็นอังกฤษว่า –
Upasampanna : the ordained; a Bhikkhu or Bhikkhunī.
“อุปสมฺปนฺน” ในภาษาไทยใช้เป็น “อุปสมบัน” และ “อุปสัมบัน”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อุปสมบัน, อุปสัมบัน : (คำนาม) ผู้อุปสมบทแล้ว, ภิกษุ, คู่กับ อนุปสัมบัน ได้แก่ผู้ที่ไม่ได้อุปสมบท คือ สามเณรและคฤหัสถ์. (ป. อุปสมฺปนฺน).”
ขยายความ :
“อุปสัมบัน” เป็นคำที่คู่กับ “อนุปสัมบัน”
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ดังนี้ –
…………..
(1) อุปสัมบัน : ผู้ได้รับอุปสมบทเป็นภิกษุหรือภิกษุณีแล้ว, ผู้อุปสมบทแล้ว ได้แก่ภิกษุและภิกษุณี; เทียบ อนุปสัมบัน
(2) อนุปสัมบัน : ผู้ยังมิได้อุปสมบท ได้แก่คฤหัสถ์และสามเณร (รวมทั้งสิกขมานาและสามเณรี), ผู้มิใช่ภิกษุหรือภิกษุณี; เทียบ อุปสัมบัน
…………..
ในพระวินัยมีสิกขาบทเป็นอันมากที่กล่าวถึง “อนุปสัมบัน” เช่น ภิกษุสอนธรรมแก่อนุปสัมบัน ถ้าว่าพร้อมกัน ต้องปาจิตตีย์, ภิกษุนอนในที่มุงที่บังอันเดียวกันกับอนุปสัมบัน เกิน 3 คืนขึ้นไป ต้องปาจิตตีย์ เป็นต้น
คำว่า “อนุปสัมบัน” มีลักษณะคล้ายภาษากฎหมายที่ใช้คำกลางๆ แต่มีความหมายครอบคลุมได้หมด เช่น “รถยนต์ตั้งแต่ 4 ล้อขึ้นไป” (ไม่ต้องแจกแจงว่ารถชนิดไหนบ้าง) หรือคำว่า “สัตว์ 4 เท้า” (ไม่ต้องแจกแจงว่าสัตว์อะไรบ้าง) “อนุปสัมบัน” คือผู้ที่ไม่ได้บวชเป็นภิกษุหรือภิกษุณี ก็ไม่ต้องแจกแจงว่าคือใครบ้าง นอกจากภิกษุหรือภิกษุณีแล้วจัดเป็น “อนุปสัมบัน” ทั้งสิ้น
การแบ่งบุคคลออกเป็น “อุปสัมบัน” และ “อนุปสัมบัน” เป็นการแบ่งตามกติกาของสังคมสงฆ์ โดยใช้คุณสมบัติที่สามารถมองเห็นได้ ไม่เกี่ยวไปถึงคุณสมบัติอันเป็นนามธรรม เช่น สามเณรที่เป็นพระอรหันต์ก็ยังมีฐานะทางสังคมสงฆ์ต่ำกว่าภิกษุที่เป็นปุถุชน การกำหนดกติกาเช่นนี้ไม่ได้หมายความว่าพระอรหันต์ต่ำกว่าปุถุชน ซึ่งเป็นการวัดกันด้วยนามธรรม แต่หมายความว่าสามเณรต่ำกว่าภิกษุ ซึ่งเป็นการวัดกันด้วยรูปธรรม อันเป็นกติกาทางสังคม หรือ “สถานะทางสังคม” ที่คนทั่วไปมองเห็นได้
ขอให้สังเกตว่า กติกาสังคมมักกำหนดชัดเจนกันที่กาย (การกระทำ) กับวาจา (คำพูด) เท่านั้น ไม่ได้กำหนดกันด้วยความคิดจิตใจ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: รักษาพระวินัยไม่ได้ อย่าบวช
: บวชแล้วรักษาพระวินัยไม่ไหว อย่าอยู่
#บาลีวันละคำ (4,729)
24-5-68
…………………………….
…………………………….
