บริบาล (บาลีวันละคำ 4,763)

บริบาล

หญ้าปากคอกอีกคำหนึ่ง

ภาษาไทยอ่านว่า บอ-ริ-บาน

“บริบาล” บาลีเป็น “ปริปาล” (บาลี ป ปลา ภาษาไทย บ ใบไม้) อ่านว่า ปะ-ริ-ปา-ละ แยกศัพท์เท่าที่ตาเห็นเป็น ปริ + ปาล

(๑) “ปริ”

อ่านว่า ปะ-ริ เป็นคำอุปสรรค (คำสำหรับใช้เติมข้างหน้าคำนามหรือคำกริยาที่เป็นรูปคำบาลีหรือสันสกฤตให้มีความหมายแผกเพี้ยนไปจากเดิม หรือมีความหมายตรงข้ามกับความหมายเดิมเป็นต้น และถือเป็นคำเดียวกับคำนามหรือคำกริยานั้น เพราะตามปรกติจะไม่ใช้ตามลำพัง) มีความหมายว่า รอบ, เวียนรอบ; ทั่วไป, เต็มไปหมด, รวมหมด (around, round about; all round, completely, altogether)

ในภาษาไทย “ปริ” คงใช้เป็น “ปริ-” (อ่านว่า ปะ-ริ-) ก็มี ใช้เป็น “บริ-” (อ่านว่า บอ-ริ-) ก็มี

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ไม่ได้เก็บคำว่า “บริ-” ไว้ แต่เก็บคำว่า “ปริ-” บอกไว้ว่า –

“ปริ– ๑ : เป็นอุปสรรคในภาษาบาลีและสันสกฤต, ใช้นำหน้าศัพท์อื่นแปลว่า รอบ เช่น ปริมณฑล”

“อุปสรรค” ในคำนิยามของพจนานุกรมฯ เป็นคำที่ใช้ในไวยากรณ์บาลี พจนานุกรมฯ บอกความหมายไว้ดังนี้ –

…………..

อุปสรรค : คำสำหรับใช้เติมข้างหน้าคำนามหรือคำกริยาที่เป็นรูปคำบาลีหรือสันสกฤตให้มีความหมายแผกเพี้ยนไปจากเดิม หรือมีความหมายตรงข้ามกับความหมายเดิมเป็นต้น และถือเป็นคำเดียวกับคำนามหรือคำกริยานั้น เพราะตามปรกติจะไม่ใช้ตามลำพัง เช่น วัฒน์ = เจริญ อภิวัฒน์ = เจริญยิ่ง ปักษ์ = ฝ่าย ปฏิปักษ์ = ฝ่ายตรงข้าม, ข้าศึก, ศัตรู.

…………..

นักเรียนบาลีท่องจำคำแปลว่า “ปริ = รอบ” มีความหมายว่า รอบ, เวียนรอบ; ทั่วไป, เต็มไปหมด, รวมหมด (around, round about; all round, completely, altogether) 

(๒) “ปาล”

บาลีอ่านว่า ปา-ละ รากศัพท์มาจาก ปาลฺ (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + อ (อะ) ปัจจัย

: ปาลฺ + อ = ปาล แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ดูแล” หมายถึง ยาม, ผู้รักษา, ผู้คุ้มครอง, ผู้ป้องกัน (a guard, keeper, guardian, protector)

บาลี “ปาล” สันสกฤตก็เป็น “ปาล” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปาล : (คำนาม) ‘บาล,’ ผู้ป้องกันหรือรักษา; ผู้อุปการะเลี้ยงดู, ผู้ปกครอง; หม้อใส่น้ำลาย, กระโถน; คมดาพ; สตรีมีเครา; เหา; ทิว, แถว, แนว, เทือก; หม้อ, หม้อน้ำ; one who guards or preserves; a nourisher, a protector; a spitting-pot, a spittoon; the sharp edge of a sword; a woman with a beard; a louse; a line, a row, a range; a dot, a boiler.”

ในภาษาไทยว่า พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ปาล” ไว้ด้วย บอกไว้ว่า –

“ปาล : (คำแบบ) (คำกริยา) บาล, เลี้ยง, รักษา, ปกครอง. (ป., ส.).”

หมายเหตุ “คำแบบ” หมายถึง คำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไปคำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไป

“ปาล” นิยมใช้ในภาษาไทยเป็บ “บาล” (บาน) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บาล : (คำแบบ) (คำกริยา) เลี้ยง, รักษา, คุ้มครอง, ปกครอง, เช่น บาลเมือง, โดยมากใช้เป็นคำหลังสมาส เช่น โลกบาล รัฐบาล นครบาล โคบาล นิรยบาล. (ป., ส. ปาล).”

ปริ + ปาล = ปริปาล (ปะ-ริ-ปา-ละ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ดูแลรอบด้าน” หมายถึง เฝ้าดู, ระวังรักษาอย่างเอาใจใส่ (guard, keeper, guardian, protector carefully)

“ปริปาล” ใช้ในภาษาไทยเป็น “บริบาล” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“บริบาล : (คำกริยา) ดูแลรักษา, ดูแลเลี้ยงดู, เช่น บริบาลทารก. : (คำนาม) ผู้รักษา, ผู้ดูแล, ผู้เลี้ยงดู. (ป., ส. ปริปาล).”

ขยายความ :

นึกออกกันหรือไม่ว่า คำว่า “บริบาล” ที่ลูกหลานของเราคุ้นเคย อยู่ในเพลงสรรเสริญพระบารมี

ขอนำเนื้อร้องเพลงสรรเสริญพระบารมีมาเสนอไว้ในที่นี้ เป็นการเตือนความจำ ลูกหลานของเราคุ้นเคยเพราะร้องอยู่ทุกวันที่โรงเรียน แต่พ่อแม่ผู้ใหญ่อาจจะหลงลืม

…………..

ข้าวรพุทธเจ้า เอามโนและศิระกราน

นบพระภูมิบาล บุญดิเรก

เอกบรมจักริน พระสยามินทร์

พระยศยิ่งยง เย็นศิระเพราะพระบริบาล

ผลพระคุณ ธ รักษา ปวงประชาเป็นสุขศานต์

ขอบันดาล ธ ประสงค์ใด

จงสฤษดิ์ดัง หวังวรหฤทัย

ดุจถวายชัย ชโย

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ายังไม่เดือดร้อน เราก็มักจะนอนกันจนลืมตัว

: ลืมไปว่าใครคอยคุ้มหัวให้เรานอนสุขสบาย

#บาลีวันละคำ (4,763)

27-6-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….