สหปาลีรัฐ (บาลีวันละคำ 4,879)

26 ธันวาคม 2025 suriyan bunthae

สหปาลีรัฐ

เคยเป็นคำบัญญัติ เรียกสหรัฐอเมริกา

อ่านว่า สะ-หะ-ปา-ลี-รัด

ประกอบด้วยคำว่า สห + ปาลี + รัฐ

(๑) “สห”

อ่านว่า สะ-หะ เป็นคำบุรพบทและคำอุปสรรค แปลว่า พร้อม, กับ, พร้อมด้วย

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สห” ว่า conjunction with, together, accompanied by (ต่อเนื่อง, ด้วยกัน, ติดตามด้วย)

“สห” ในบาลีมีความหมายเพียงแค่ พร้อมกัน ร่วมกัน เช่น ไปด้วยกัน อยู่ด้วยกัน ทำพร้อมกัน แต่ไม่ได้หมายถึง “รวมกันเป็นหนึ่งเดียว” (United) เสมอไป

(๒) “ปาลี”

อ่านว่า ปา-ลี รูปคำเดิมเป็น ปาล + อี ปัจจัย

(ก) “ปาล” อ่านว่า ปา-ละ รากศัพท์มาจาก ปาลฺ (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + อ (อะ) ปัจจัย

: ปาลฺ + อ = ปาล แปลตามศัพท์ว่า “การรักษา” “ผู้รักษา” หมายถึง การปกครอง, การระวังรักษา, การเก็บรักษา; ยาม, ผู้รักษา, ผู้คุ้มครอง, ผู้ป้องกัน (government, guarding, keeping; a guard, keeper, guardian, protector)

(ข) ปาล + อี = ปาลี แปลว่า “ผู้รักษา”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปาลี ๑ : (คำนาม) ผู้ปกครอง, ผู้เลี้ยง, ผู้รักษา. (ป., ส. ปาล).”

(๓) “รัฐ”

บาลีเป็น “รฏฺฐ” อ่านว่า รัด-ถะ รากศัพท์มาจาก –

(1) รฐฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ต ปัจจัย, แปลง ฐต (คือ ฐ ที่ รฐ + ต ปัจจัย)เป็น ฏฐ ( –ฐต > –ฏฺฐ)

: รฐฺ + ต = รฐต > รฏฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นที่เป็นไปแห่งชาวเมือง”

(2) รชิ (ธาตุ = เจาะ, ทำลาย) + ต ปัจจัย, ลบสระท้ายธาตุ (รชิ > รช), แปลง ชต เป็น ฏฐ

: รชิ > รช + ต = รชต > รฏฺฐ แปลตามศัพท์ว่า “ดินแดนเป็นเหตุให้พระราชาทั้งหลายทำลายป้อมค่ายกัน” (ในการเข้ายื้อแย่งเพื่อยึดครองดินแดนของอีกฝ่ายหนึ่ง)

“รฏฺฐ” ความหมายที่เข้าใจกันก็คือ ดินแดน, อาณาจักร, ประเทศ, แผ่นดิน, บ้านเมือง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “รฏฺฐ” ว่า reign, kingdom, empire; country, realm (รัฐ, อาณาจักร, จักรวรรดิ, ประเทศ, แผ่นดิน)

ในภาษาไทย ท่านให้ตัด ฏ ปฏัก ออก “รฏฺฐ” จึงเขียนเป็น“รัฐ” ถ้าอยู่ท้ายคำ อ่านว่า รัด (เคยมีนิยมพูดกันเป็น รัด-ถะ อยู่บ้าง) ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้ายอ่านว่า รัด-ถะ- เช่นในคำว่า “รัฐบาล” อ่านว่า รัด-ถะ-บาน

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “รัฐ” ไว้ว่า –

“รัฐ, รัฐ– : (คำนาม) แคว้น เช่น รัฐปาหัง, บ้านเมือง เช่น กฎหมายสูงสุดของรัฐ, ประเทศ เช่น รัฐวาติกัน. (ป. รฏฺฐ; ส. ราษฺฏฺร).”

การประสมคำ :

๑ สห + ปาลี = สหปาลี แปลว่า “ผู้ปกครองร่วมกัน”

๒ สหปาลี + รัฐ = สหปาลีรัฐ แปลเอาความตามศัพท์ว่า “รัฐที่มีผู้ปกครองร่วมกัน” หรือ “รัฐที่มีการปกครองร่วมกัน”

ขยายความว่า รัฐแต่ละรัฐมีผู้ปกครองของตนเอง แต่รัฐต่าง ๆ เหล่านั้นรวมตัวกันมาอยู่ในการปกครองร่วมกัน มีผู้ปกครองร่วมกันอีกชั้นหนึ่ง นี่คือความหมายของ “สหปาลีรัฐ”

ผู้เขียนบาลีวันละคำจำได้ว่า คำเก่าในภาษาไทยเรียกประเทศสหรัฐอเมริกาว่า “สหปาลีรัฐอเมริกา” (สะ-หะ-ปา-ลี-รัด–) ใครจะเป็นผู้บัญญัติคำนี้ขึ้นมาไม่ทราบ

แต่เป็นอย่างที่ว่า “ไม่ติด” คือไม่มีใครนิยมเรียก ในที่สุดคำว่า “สหปาลีรัฐอเมริกา” ก็หายไป แต่นิยมเรียกกันว่า “สหรัฐอเมริกา” แล้วก็เรียกลัดตัดสั้นเป็น “สหรัฐ” หรือ “อเมริกา” ก็เป็นอันรู้กันว่าหมายถึงประเทศที่เรียกเป็นคำอังกฤษว่า the United States of America

คำว่า “สหปาลีรัฐ” “สหรัฐ” และ “อเมริกา” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

แต่พจนานุกรมฯ เก็บคำว่า “อเมริกัน” ไว้

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“อเมริกัน : (คำนาม) ชื่อชาวประเทศสหรัฐอเมริกา.”

ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับแก้คำนิยามใหม่ บอกไว้ดังนี้ –

“อเมริกัน : (คำนาม) ชื่อชาวสหรัฐอเมริกา.”

คำว่า “ชาวประเทศสหรัฐอเมริกา” กับคำว่า “ชาวสหรัฐอเมริกา” มีสาระสำคัญแตกต่างกันอย่างไรหรือไม่?

ท่านผู้ใดมีเวลาและอารมณ์ จะลองคิดดูก็คงสนุกดี

แต่ถ้าไม่เวลาและไม่มีอารมณ์ ก็ไม่ต้องคิดอะไร

…………..

ดูก่อนภราดา!

พระโพธิสัตว์ : บริหารตนเพื่อประโยชน์ของบ้านเมือง