วีรบุรุษ [2] (บาลีวันละคำ 4,797)
วีรบุรุษ [2]
ทบทวนความหมายกันอีกที
อ่านว่า วี-ระ-บุ-หฺรุด
ประกอบด้วย วีร + บุรุษ
(๑) “วีร”
บาลีอ่านว่า วี-ระ รากศัพท์มาจาก –
(1) วี (ธาตุ = ก้าวไป) + ร ปัจจัย
: วี + ร = วีร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ก้าวไปสู่ความสูงสุด”
(2) วีรฺ (ธาตุ = กล้าหาญ) + อ (อะ) ปัจจัย
: วีร + อ = วีร แปลว่า “ผู้กล้าหาญ”
(3) วิ ( = ไม่มี, ปราศจาก) + อีร ( = ความหวั่นไหว)
: วิ + อีร = วีร แปลว่า “ผู้ปราศจากความหวั่นไหว”
“วีร” มีความหมายว่า เป็นชาติชาย, ทรงอำนาจ, เก่งกล้า, ผู้กล้าหาญ (manly, mighty, heroic; a hero)
บาลี “วีร” สันสกฤตก็เป็น “วีร”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“วีร : (คำวิเศษณ์) วิศิษฏ์, กล้า; มีพลศักดิ์; แข็งแรง; eminent; heroic; powerful, strong; – (คำนาม) ผู้แกว่นกล้า; นักรบ; ความกล้าหาญ; a hero; a warrior; heroism.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วีร– : (คำวิเศษณ์) กล้าหาญ. (ป., ส.).”
(๒) “บุรุษ”
บาลีเป็น “ปุริส” อ่านว่า ปุ-ริ-สะ รากศัพท์มาจาก –
(1) ปุรฺ (ธาตุ = เต็ม) + อิส ปัจจัย
: ปุรฺ + อิส = ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังดวงใจของบิดามารดาให้เต็ม”
(2) ปุ ( = นรก) + ริสฺ (ธาตุ = เบียดเบียน, กำจัด) + อ (อะ) ปัจจัย
: ปุ + ริสฺ = ปุริสฺ + อ = ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เบียดเบียนนรก” คือทำให้นรกว่าง เพราะเกิดมาทำให้บิดามารดาไม่ต้องตกนรกขุมที่ชื่อ “ปุตตะ”
(3) ปุริ ( = เบื้องบน) + สี (ธาตุ = อยู่) + อ (อะ) ปัจจัย, ลบสระหน้า คือ อี ที่ สี (สี > ส)
: ปุริ + สี = ปุริสี + อ = ปุริสี > ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อยู่ในเบื้องสูง” หมายถึงเป็นหัวหน้า
(4) ปุร ( = เบื้องหน้า) + สี (ธาตุ = เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย, ลง อิ อาคมระหว่างบทหน้ากับธาตุ (ปุร + อิ + สี), ลบสระหน้า คือ อี ที่ สี (สี > ส)
: ปุร + อิ + สี = ปุริสี + อ = ปุริสี > ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นไปในเบื้องหน้า” หมายถึงผู้นำหน้า
(5) ป ( = ปกติ) + อุร ( = อก) + สี (ธาตุ = นอน) + อ (อะ) ปัจจัย, ลง อิ อาคมระหว่างบทหน้ากับธาตุ (ป + อุร = ปุร + อิ + สี), ลบสระหน้า คือ อี ที่ สี (สี > ส)
: ป + อุร = ปุร + อิ + สี = ปุริสี + อ = ปุริสี > ปุริส แปลตามศัพท์ว่า “ผู้นอน บน อก โดยปกติ”
“ปุริส” ในบาลีใช้ในความหมาย 2 อย่าง คือ –
(1) ผู้ชาย (คือเพศที่ต่างจากผู้หญิง) (man [as representative of the male sex, contrasted to woman])
(2) มนุษย์, คน (คือสิ่งมีชีวิตที่ต่างจากสัตว์และอมนุษย์อื่น ๆ (a man, a human, a human being)
เป็นอันว่า “ปุริส” ในภาษาบาลีไม่ได้เล็งที่ “ผู้ชาย” เสมอไป ในที่หลายแห่งหมายถึง “คน” หรือมนุษย์ทั่วไป ไม่แยกว่าชายหรือหญิง เช่นเดียวกับคำว่า man ในภาษาอังกฤษ แปลว่า “ผู้ชาย” ก็ได้ แปลว่า “คน” หรือมนุษย์ทั่วไปก็ได้
บาลี “ปุริส” สันสกฤตเป็น “ปุรุษ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ปุรุษ” และ “ปุรูษ” บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ปุรุษ, ปุรูษ : (คำนาม) ‘บุรุษ,’ นร (ทั่วไปหรือเอกชน), ชาย, มนุษยชาติ; อาตมัน; พระเจ้า, พระปรเมศวร; พระวิษณุ; พระพรหม; ชีวิต; อณู; ผู้ศึกษาสานขยตัตววิทยา; สหาย; พระเมรุบรรพต; a man (generally or individually), a male, mankind; the soul; God; the Supreme Being; Vishnu; Brahmâ; life; an atom; a follower of the Śânkhya philosophy; a friend; the mountain Meru.”
“ปุริส” ในภาษาไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “บุรุษ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“บุรุษ, บุรุษ– : (คำนาม) ผู้ชาย, เพศชาย, คู่กับ สตรี, ใช้ในลักษณะที่สุภาพ; (ไว) น. คำสรรพนามบอกผู้พูด เรียกว่า สรรพนามบุรุษที่ ๑, คำสรรพนามบอกผู้ที่พูดด้วย เรียกว่า สรรพนามบุรุษที่ ๒, คำสรรพนามบอกผู้ที่พูดถึง เรียกว่า สรรพนามบุรุษที่ ๓. (ส. ปุรุษ; ป. ปุริส).”
วีร + ปุริส = วีรปุริส (วี-ระ-ปุ-ริ-สะ) แปลว่า “คนผู้กล้า”
“วีรปุริส” ใช้ในภาษาไทยเป็น “วีรบุรุษ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วีรบุรุษ : (คำนาม) ชายที่ได้รับยกย่องว่ามีความกล้าหาญ. (ส. วีรปุรุษ).”
อันที่จริง “วีรบุรุษ” หมายถึง “คนผู้กล้า” โดยไม่จำกัดว่าจะเป็นชายหรือหญิง
แต่ในภาษาไทย เราไปจำกัดความหมายว่า “บุรุษ” หมายถึง “ผู้ชาย” ทำให้เข้าใจไปว่า “วีรบุรุษ” คือ เฉพาะชายที่ได้รับยกย่องว่ามีความกล้าหาญ เมื่อจะกล่าวถึงผู้หญิงที่มีความกล้าหาญ จึงต้องมีคำเฉพาะขึ้นมาอีกคำหนึ่งคือ “วีรสตรี”
คำว่า “วีรสตรี” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วีรสตรี : (คำนาม) หญิงที่ได้รับยกย่องว่ามีความกล้าหาญ.”
ขยายความ :
ในคัมภีร์บาลี แสดงความหมายของ “วีร” โดยวัดที่การลงมือทำความดี (virtue) หมายถึง ผู้กล้าที่จะทำความดีเท่านั้นจึงจะนับว่าเป็น “วีรบุรุษ”
ท่านว่า “วีรบุรุษ” (ในความหมายว่า “คนผู้กล้า”) ย่อมมีลักษณะดังต่อไปนี้ –
…………..
(1) “วิริยวา” (วิริยะวา) – บากบั่นกล้าสู้
(2) “ปหู” (ปะหู) – ทำเต็มความสามารถ
(3) “วิสวี” (วิสะวี) – รู้งานและแนะนำให้กำลังใจผู้ร่วมงานได้
(4) “อลมตฺต” (อะละมัตตะ) – ทำตัวให้เหมาะกับงาน (ไม่ใช่อ้างว่างานนี้ฉันไม่ถนัด)
(5) “สูร” (สูระ) – ทำแบบถวายชีวิต (ไม่แล้วไม่เลิก ตายเป็นตาย)
(6) “วิกฺกนฺต” (วิกกันตะ) – บุกไปข้างหน้าเหมือนม้าโผนศึก
(7) “อภีรุ” (อะภีรุ) – ไม่กลัวตาย
(8 ) “อจฺฉมฺภี” (อัจฉัมภี) – ไม่หวาดหวั่นพรั่นพรึง
(9) “อนุตฺราสี” (อะนุตราสี) – ไม่วิตกกังวล
(10) “อปลายี” (อะปะลายี) – ไม่หนีหน้า
(11) “ปหีนภยเภรว” (ปะหีนะภะยะเภระวะ) – ทิ้งความกลัวและความหวั่นเกรงไว้เบื้องหลัง
(12) “วิคตโลมหํส” (วิคะตะโลมะหังสะ) – ไม่ตื่นเต้นหรือตื่นตระหนก
ที่มา: จูฬนิทเทส พระไตรปิฎกเล่ม 30 ข้อ 389
…………..
แถม :
คำว่า “วีรบุรุษ” สะกดแบบนี้-ไม่ต้องมีสระ อะ กลางคำ
“วีรบุรุษ”
ไม่ใช่ “วีระบุรุษ”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: เอางานของบ้านเมืองมาทำประโยชน์ส่วนตน
เป็นคนขี้ขลาด
: เสียสละประโยชน์ส่วนตนเพื่อประเทศชาติ
เป็นวีรบุรุษ
#บาลีวันละคำ (4,797)
31-7-68
…………………………….
…………………………….
