ปรารภ – ปรารมภ์ (บาลีวันละคำ 1,071)

ปรารภ – ปรารมภ์

ดูคุ้นๆ แต่ไม่รู้จัก

ปรารภ อ่านว่า ปฺรา-รบ

ปรารมภ์ อ่านว่า ปฺรา-รม

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) ปรารภ : (คำกริยา) กล่าวถึง; ตั้งต้น; ดําริ. (ส.ปฺรารพฺธ).

(2) ปรารมภ์ : (คำกริยา) เริ่มแรก; วิตก, รําพึง, ครุ่นคิด. (ส. ปฺรารมฺภ ว่า เริ่มแรก, เริ่มต้น).

สองคำนี้ พจน.54 ไม่ได้เอ่ยถึงบาลี แต่บอกเป็นนัยว่ามาจากสันสกฤต คือ –

: ปรารภ สันสกฤตเป็น “ปฺรารพฺธ”

: ปรารมภ์ สันสกฤตเป็น “ปฺรารมฺภ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ :

(1) ปฺรารพฺธ : (คำนาม) ‘ปรารัพธ, แผลงเปน-ปรารพธ์,’ อาทิ, อารัมภะ, ต้น; beginning.

(2) ปฺรารมฺภ : (คำนาม) ‘ปรารัมภ, แผลงเปน-ปรารมภ์,’ อุปกรม, อาทิ, ต้น; beginning.

บาลีมีคำว่า –

(1) “อารพฺภ” (อา-รับ-พะ) เป็นคำกริยาคงรูป (indeclinable) แปลว่า เริ่มต้น, รับทำ ฯลฯ (beginning, undertaking etc.)

“อารพฺภ” รากศัพท์มาจาก อา (ทั่วไป) + รภฺ (หรือ รภิ) (ธาตุ = เริ่ม) + ตฺวา ปัจจัย, แปลงที่สุดธาตุกับปัจจัยเป็น พฺภ

: อา + รภฺ = อารภ + ตฺวา > (-ภ + ตฺวา = พฺภ =) อารพฺภ แปลว่า “ปรารภ”

ถ้าลากเข้าบาลี : ป (ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน) + อารพฺภ = ปารพฺภ ลบ พฺ = ปารภ > ปรารภ

(2) “อารมฺภ” (อา-รำ-พะ) เป็นคำนาม แปลว่า (1) ความเพียร, ความพยายาม, การเริ่มต้นทำงาน (attempt, effort, inception of energy) (2) การค้ำจุน, ความมุ่งหมาย, ความประสงค์, สิ่งของ (support, ground, object, thing)

“อารมฺภ” รากศัพท์มาจาก อา (ทั่วไป) + รภฺ (หรือ รภิ) (ธาตุ = เริ่ม) + อ ปัจจัย, ลงนิคหิตอาคมที่ต้นธาตุ คือ ร– เป็น รํ, แปลงนิคหิตเป็น มฺ

: อา + รภฺ > อารํภ > อารมฺภ + อ = อารมฺภ แปลตามศัพท์ว่า “การเริ่ม”

ถ้าลากเข้าบาลี : ป (ทั่ว, ข้างหน้า, ก่อน) + อารมฺภ = ปารมฺภ > ปรารมภ์

ที่แสดงมานี้หมายความว่า ถ้าจะให้เป็นบาลีก็มีทางอธิบายให้เป็นได้ แต่เกณฑ์ตัดสินอยู่ที่ว่า ในคัมภีร์บาลีไม่พบคำที่ใช้ในรูปเช่นนี้ (ปารพฺภ และ ปารมฺภ) เพราะฉะนั้นก็สรุปได้เพียงว่า

ปรารภ ตรงกับบาลีว่า “อารพฺภ”

ปรารมภ์ ตรงกับบาลีว่า “อารมฺภ”

: ถ้าเห็น “ผลตำแย”

: ก็รู้ได้แน่ว่าไม่ได้เกิดจาก “ต้นลำไย”

: ถ้าปรารภ “เหตุ” เป็นกุศล

: ก็อย่าปรารมภ์ว่า “ผล” จะเป็นอะไร

24-4-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย