ศรัทธาเภท (บาลีวันละคำ 4,825)

ศรัทธาเภท

สร้างเหตุให้เสื่อมศรัทธา

อ่านว่า สัด-ทา-เพด

ประกอบด้วยคำว่า ศรัทธา + เภท

(๑) “ศรัทธา”

บาลีเป็น “สทฺธา” อ่านว่า สัด-ทา รากศัพท์มาจาก –

(1) สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + ธา (ธาตุ = เชื่อถือ, นับถือ) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น นฺ แล้วแปลง นฺ เป็น ทฺ (สํ > สนฺ > สทฺ)

: สํ > สนฺ > สทฺ + ธา = สทฺธา + อ = สทฺธา แปลตามศัพท์ว่า (1) “กิริยาที่เชื่อถือ” (2) “ธรรมชาติเป็นเหตุให้เชื่อถือ” 

(2) ส (ตัดมาจาก “สมฺมา” = ด้วยดี, ถูกต้อง) + นิ (คำอุปสรรค = เข้า, ลง) + ธา (ธาตุ = มอบไว้, ฝากไว้) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง นิ เป็น ทฺ 

: ส + นิ + ธา = สนิธา + อ = สนิธา > สทฺธา แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมชาติเป็นเหตุให้มอบจิตไว้ด้วยดี”

“สทฺธา” หมายถึง ความเชื่อ (faith) 

บาลี “สทฺธา” สันสกฤตเป็น “ศฺรทฺธา” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“ศฺรทฺธา : (คำนาม) ‘ศรัทธา,’ ความเชื่อ; faith, belief.”

บาลี “สทฺธา” ภาษาไทยใช้ตามสันสกฤตเป็น “ศรัทธา” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ศรัทธา : (คำนาม) ความเชื่อ, ความเลื่อมใส, เช่น สิ้นศรัทธา ฉันมีศรัทธาในความดีของเขา บางทีก็ใช้เข้าคู่กับคำ ประสาทะ เป็น ศรัทธาประสาทะ. (คำกริยา) เชื่อ, เลื่อมใส, เช่น เขาศรัทธาในการรักษาแบบแพทย์แผนโบราณ. (ส. ศฺรทฺธา; ป. สทฺธา).”

(๒) “เภท”

บาลีอ่านว่า เพ-ทะ รากศัพท์มาจาก ภิทฺ (ธาตุ = แตก, ทำลาย) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง อิ ที่ ภิ-(ทฺ) เป็น เอ (ภิ > เภ)

: ภิทฺ + อ = ภิท > เภท (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การแตก” “การทำให้แตก”

“เภท” ใช้ในความหมาย 2 อย่าง คือ –

(1) การทำให้แตก, การพราก, การแยกออก, ความไม่สามัคคี, ความแตกร้าว (breaking, rending, breach, disunion, dissension)

(2) ประเภท, ชนิด (sort, kind), (คำคุณศัพท์) ประกอบด้วย, เหมือน (consisting of, like)

ในที่นี้ “เภท” มีความหมายตามข้อ (1)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เภท : (คำนาม) การแบ่ง, การแตกแยก, การทำลาย, มักใช้เป็นส่วนท้ายของสมาส, เช่น สามัคคีเภท สังฆเภท; ส่วน, ภาค; ความแตกต่าง, ความแปลก; ชนิด, อย่าง. (คำกริยา) แตก, หัก, ทําลาย, พัง. (ป., ส.).”

ศรัทธา + เภท = ศรัทธาเภท แปลโดยเล็งถึงเหตุว่า “การทำลายศรัทธา” แปลโดยเล็งถึงผลว่า “การแตกแห่งศรัทธา” หมายความว่า เพราะมีการทำลายศรัทธา จึงมีการแตกแห่งศรัทธา

ขยายความ :

“ศรัทธาเภท” เป็นคำที่ไม่มีในคัมภีร์ ผู้เขียนบาลีวันละคำคิดขึ้นมาล้อคำว่า “สังฆเภท” และคำว่า “สามัคคีเภท” ที่เราคุ้นกันดีพอสมควร

ที่คิดคำว่า “ศรัทธาเภท” ขึ้นมา ก็เพราะในห้วงเวลานี้มีการกระพือโหมข่าวพระภิกษุประพฤติไม่ดีไม่งามขึ้นมาอย่างอึกทึกครึกโครมและต่อเนื่อง จนชวนให้ฉุกคิดว่า พฤติการณ์พฤติกรรมเช่นนี้ไม่ได้เกิดขึ้นและเป็นไปตามปกติธรรมชาติธรรมดา หากแต่เกิดขึ้นอย่างมีเจตนา

ถ้าฉุกคิดอย่างนี้ ก็จะช่วยให้มีสติ 

สติจะไปประคองศรัทธาไม่ให้ถูกทำลายแตกไปได้ง่าย ๆ

คำที่ตรงกันข้ามกับ “ศรัทธาเภท” คือ “อจลศรัทธา” (อะ-จะ-ละ-สัด-ทา) แปลว่า “ความเชื่อที่ไม่หวั่นไหว” 

ท่านว่าศรัทธาของปุถุชนอาจหวั่นไหวได้ด้วยเหตุต่าง ๆ คือเคยนับถือเลื่อมใสผู้นั้นผู้นี้ แล้วต่อมาเลิกนับถือเลิกเลื่อมใสด้วยเหตุอย่างใดอย่างหนึ่ง ทั้งนี้เพราะความนับถือเลื่อมใสนั้นมิได้ประกอบด้วยปัญญารู้แจ้งจริง (หลงนับถือ) 

แต่ศรัทธาของอริยบุคคลตั้งแต่โสดาบันขึ้นไปท่านว่าเป็น “อจลศรัทธา” ไม่หวั่นไหววูบวาบไปตามกระแส ทั้งนี้เพราะเป็นศรัทธาที่ประกอบด้วยปัญญา (รู้แจ้งเห็นจริงแล้วจึงศรัทธา)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าเห็นแก่เงินตรา 

ก็จะไม่เห็นคุณค่าของพระรัตนตรัย

: ถ้าเห็นแก่พระธรรมวินัย 

ก็จะเห็นความไม่หวั่นไหวแห่งศรัทธา

#บาลีวันละคำ (4,825)

28-8-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….