พิราลัย (บาลีวันละคำ 4,826)

14 พฤศจิกายน 2025 suriyan bunthae

พิราลัย

บาลีว่าอย่างไร

อ่านว่า พิ-รา-ไล

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

“พิราลัย : (คำกริยา) ตาย (ใช้แก่เจ้าประเทศราช และสมเด็จเจ้าพระยา). (ส. วีร + อาลย ว่า ที่อยู่ของนักรบ, สวรรค์).”

ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 “พิราลัย” มาจากคำว่า วีร + อาลย

(๑) “วีร”

บาลีอ่านว่า วี-ระ รากศัพท์มาจาก –

(1) วี (ธาตุ = ก้าวไป) + ร ปัจจัย

: วี + ร = วีร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ก้าวไปสู่ความสูงสุด”

(2) วีรฺ (ธาตุ = กล้าหาญ) + อ (อะ) ปัจจัย

: วีร + อ = วีร แปลว่า “ผู้กล้าหาญ”

(3) วิ ( = ไม่มี, ปราศจาก) + อีร ( = ความหวั่นไหว)

: วิ + อีร = วีร แปลว่า “ผู้ปราศจากความหวั่นไหว”

“วีร” มีความหมายว่า เป็นชาติชาย, ทรงอำนาจ, เก่งกล้า, ผู้กล้าหาญ (manly, mighty, heroic; a hero)

บาลี “วีร” สันสกฤตก็เป็น “วีร”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“วีร : (คำวิเศษณ์) วิศิษฏ์, กล้า; มีพลศักดิ์; แข็งแรง; eminent; heroic; powerful, strong; – (คำนาม) ผู้แกว่นกล้า; นักรบ; ความกล้าหาญ; a hero; a warrior; heroism.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วีร– : (คำวิเศษณ์) กล้าหาญ. (ป., ส.).”

(๒) “อาลย”

บาลีอ่านว่า อา-ละ-ยะ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่ว, มาก, ยิ่ง) + ลิ (ธาตุ = ติดใจ, ติดแน่น) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง อิ ที่ ลิ เป็น ย (ลิ > ลย)

: อา + ลิ = อาลิ + ณ = อาลิณ > อาลิ > อาลย แปลตามศัพท์ว่า “ที่เป็นที่ติดใจยินดีแห่งผู้คน” “สิ่งที่ใจไปติดแน่นอยู่”

นักภาษาอธิบาย “อาลย” เป็นรูปธรรมว่า เหมือน “คอน” ที่นกเกาะนอน เท้านกจะต้องยึดแน่นอยู่กับคอนนั้น มิเช่นนั้นก็ตก อาการที่จับติดแน่นไม่ยอมปล่อยนั่นเองคือ “อาลัย”

ตามรากศัพท์เช่นนี้ “อาลัย” ในทางรูปธรรมจึงหมายถึงสถานที่พักอาศัย, ที่อยู่, แหล่งรวมของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่น –

ชลาลัย = แหล่งรวมแห่งน้ำ คือแม่น้ำ หรือทะเล

หิมาลัย = แหล่งรวมแห่งหิมะ คือภูเขาที่มีหิมะปกคลุมตลอดปี

“อาลย” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) คอนสำหรับนกหรือไก่เกาะหรือนอน (ความหมายเดิม), สถานที่พักอาศัย, บ้านเรือน (roosting place, perch, abode settling place, house)

(2) เกาะเกี่ยวอยู่, ความรักใคร่, ความต้องการ, ตัณหา, ราคะ (hanging on, attachment, desire, clinging, lust)

(3) การแสร้งทำ, มารยา, ข้อแก้ตัว (pretence, pretext, feint)

บาลี “อาลย” ภาษาไทยใช้เป็น “อาลัย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) อาลัย ๑ : (คำกริยา) ห่วงใย, พัวพัน, ระลึกถึงด้วยความเสียดาย.น. ความห่วงใย, ความพัวพัน, ความระลึกถึงด้วยความเสียดาย. (ป., ส. อาลย).

(2) อาลัย ๒ : (คำนาม) ที่อยู่, ที่พัก, เช่น ชลาลัย = ที่อยู่แห่งนํ้า หมายถึง ทะเล แม่น้ำ เป็นต้น หิมาลัย = ที่อยู่แห่งหิมะ เป็นชื่อของเทือกเขาสูงอยู่ทางทิศเหนือของอินเดีย ยอดเขามีหิมะปกคลุมตลอดปี.

วีร + อาลย = วีราลย (วี-รา-ละ-ยะ) แปลตามศัพท์ว่า “ที่อยู่ของผู้กล้าหาญ” ตามคำไขของพจนานุกรมฯ หมายถึง สวรรค์

“วีราลย” ในภาษาไทย แผลง ว เป็น พ, รัสสะ อี เป็น อิ

: วีราลย > พีราลย > พิราลย > พิราลัย

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –

ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ปรับแก้คำนิยามใหม่ เป็นดังนี้ –

“พิราลัย : (คำกริยา) ตาย (เดิมใช้แก่เจ้าประเทศราช สมเด็จเจ้าพระยา ภายหลังใช้แก่ผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมเป็นการเฉพาะราย), ใช้ว่า ถึงแก่พิราลัย.”

ขยายความ :

สรุปว่า “พิราลัย” แปลตามศัพท์ว่า “ที่อยู่ของผู้กล้าหาญ” หรือ “ที่อยู่ของนักรบ”

ความหมายขยายออกไป หมายถึง สวรรค์

และความหมายสุดท้าย หมายถึง ตาย

ถ้าจะใช้คำว่า “พิราลัย” ตามสถานะของผู้ตาย ก็ใช้ว่า “ถึงแก่พิราลัย”

ทำนองเดียวกับคำที่หมายถึง ตาย คำหนึ่งที่เราคุ้นกันดี คือ “ถึงแก่กรรม”

“ถึงแก่กรรม” ใช้แก่คนทั่วไป

“ถึงแก่พิราลัย” เดิมใช้แก่เจ้าประเทศราช สมเด็จเจ้าพระยา ภายหลังใช้แก่ผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมเป็นการเฉพาะราย

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ตายที่ไหน

: ไม่สำคัญเท่ากับตายแล้วไปไหน