เทสปาลนัญญู (บาลีวันละคำ 4,836)
เทสปาลนัญญู
คำบาลีที่ควรเรียนรู้ไว้แก้เซ็ง
อ่านว่า เท-สะ-ปา-ละ-นัน-ยู
ประกอบด้วยคำว่า เทส + ปาลน + ญู
(๑) “เทส”
อ่านว่า เท-สะ โปรดสังเกต คำนี้เขียนแบบบาลีเป็น “เทส” ส เสือสะกด ไม่ใช่ “เทศ” ศ ศาลาสะกด รากศัพท์มาจาก ทิส (ธาตุ = แสดง, ชี้แจง, ประกาศ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ ทิ-(สฺ) เป็น เอ (ทิสฺ > เทส)
: ทิสฺ + ณ = ทิสณ > ทิส > เทส แปลตามศัพท์ว่า “ที่แสดงให้รู้” “ที่ประกาศให้ปรากฏ” หมายถึง จุด, หัวข้อ, ส่วน, สถานที่, ภาค, ถิ่น, ประเทศ (point, part, place, region, spot, country)
“เทส” ในภาษาไทยใช้ตามรูปสันสกฤตเป็น “เทศ”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เทศ, เทศ-, เทศะ : (คำวิเศษณ์) ต่างประเทศ เช่น เครื่องเทศ ม้าเทศ. (คำนาม) ถิ่นที่, ท้องถิ่น, มักใช้เป็นส่วนหน้าสมาส.”
ในที่คงใช้ “เทส” ตามรูปบาลี
(๒) “ปาลน”
อ่านว่า ปา-ละ-นะ รากศัพท์มาจาก ปาลฺ (ธาตุ = ดูแล, รักษา) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)
: ปาลฺ + ยุ > อน = ปาลน แปลตามศัพท์ว่า “การดูแล” “ผู้ดูแล” หมายถึง –
(1) ยาม, ผู้รักษา, ผู้คุ้มครอง, ผู้ป้องกัน (a guard, keeper, guardian, protector)
(2) การระวังรักษา, การเก็บรักษา (guarding, keeping)
“ปาลน” ยังไม่มีใช้ในภาษาไทย แต่ความหมายเหมือนกับ “บาล” (บาน) ที่มีใช้ในภาษาไทย
คำว่า “บาล” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“บาล : (คำกริยา) เลี้ยง, รักษา, คุ้มครอง, ปกครอง, เช่น บาลเมือง, โดยมากใช้เป็นคำหลังสมาส เช่น โลกบาล รัฐบาล นครบาล โคบาล นิรยบาล. (ป., ส. ปาล).”
(๓) “ญู”
อ่านว่า ยู รากศัพท์มาจาก ญา (ธาตุ = รู้) + รู ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (ญา > ญ) และลบ ร ที่ รู (รู > อู)
: ญา > ญ + รู > อู : ญ + อู = ญู แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รู้”
โปรดทราบว่า นี่เป็นการแสดงรากศัพท์เฉพาะตัวศัพท์เท่านั้น โดยปกติ “ญู” จะไม่ใช้เดี่ยว ๆ แต่จะเป็นส่วนหลังของคำอื่น เช่น กตญฺญู วิญฺญู เป็นต้น
การประสมคำ :
๑ เทส + ปาลน = เทสปาลน (เท-สะ-ปา-ละ-นะ) แปลว่า “การดูแลบ้านเมือง”
“เทสปาลน” มีความหมายทำนองเดียวกับคำว่า “เทศบาล” ซึ่งนิยมแปลว่า “ผู้ดูแลท้องถิ่น”
“เทสปาลน” ยังไม่มีใช้ในภาษาไทย แต่ “เทศบาล” มีใช้ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เทศบาล (คำที่ใช้ในกฎหมาย) (คำนาม) : องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นรูปแบบหนึ่ง ประกอบด้วยนายกเทศมนตรีและสภาเทศบาล.”
๒ เทสปาลน + ญู ซ้อน ญฺ
: เทสปาลน + ญฺ + ญู = เทสปาลนญฺญู (เท-สะ-ปา-ละ-นัน-ยู) แปลว่า “ผู้มีความรู้ในการดูแลบ้านเมือง”
อภิปรายขยายความ :
ระยะนี้มีการเอ่ยถึง “นักการเมือง” อยู่อื้ออึง
ผู้เขียนบาลีวันละคำได้ยินคำว่า “นักการเมือง” ก็คิดต่อไปตามวิสัยนักเรียนบาลีว่า “นักการเมือง” ควรเรียกเป็นคำบาลีว่าอย่างไร
ตำราที่ผู้เขียนบาลีวันละคำอาศัยศึกษาหาความรู้คือ พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี เพราะฉะนั้น ก็ต้องแปลคำว่า “นักการเมือง” เป็นอังกฤษก่อน
พจนานุกรม สอ เสถบุตร บอกว่า “นักการเมือง” ตรงกับคำอังกฤษว่า a politician
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี (ENGLISH-PALI DICTIONARY ของ A.P. BUDDHADATTA MAHĀTHERA. PALI TEXT SOCIETY, LONDON) แปลคำว่า politician เป็นบาลีว่า:
desapālanaññū เทสปาลนญฺญู (เท-สะ-ปา-ละ-นัน-ยู)
“เทสปาลนญฺญู” ใช้ในภาษาไทยเป็น “เทสปาลนัญญู”
จึงเป็นที่มาของบาลีวันละคำวันนี้ – เทสปาลนัญญู คำบาลีที่ควรเรียนรู้ไว้แก้เซ็ง
“นักการเมือง” เรียกเป็นคำบาลีว่า “เทสปาลนัญญู” รูปและเสียงออกจะยืดยาด คงไม่ติดตา คือคงไม่มีใครเอาไปใช้เรียก
ปรับให้กระชับเข้าเป็น “เทสปาลัญญู” (เท-สะ-ปา-ลัน-ยู)
หรือเปลี่ยนรูปเป็น “รัฐปาลัญญู” (รัด-ถะ-ปา-ลัน-ยู)
ดีขึ้นมาหน่อย แต่ก็ยังคงรุ่มร่ามแบบวัด ๆ คงไม่ติดตา คือคงไม่มีใครเอาไปใช้เรียกอยู่นั่นเอง
เพราะฉะนั้น จึงบอกไว้แต่แรกว่า บาลีคำนี้ เรียนรู้ไว้แก้เซ็งก็พอแล้ว
…………..
ดูก่อนภราดา!
: บ้านเมืองไปรอด เราก็ไปรอด
: แต่ถ้าบ้านเมืองไปไม่รอด เราจะรอดไปทำไม?
#บาลีวันละคำ (4,836)
8-9-68
…………………………….
…………………………….
