พุทธคยา (บาลีวันละคำ 4,837)

พุทธคยา

ฤๅจะเป็นหญ้าปากคอกอีกคำหนึ่ง

อ่านว่า พุด-ทะ-คะ-ยา

ประกอบด้วยคำว่า พุทธ + คยา 

(๑) “พุทธ”

บาลีเขียน “พุทฺธ” (มีจุดใต้ ทฺ) อ่านว่า พุด-ทะ รากศัพท์มาจาก พุธฺ (ธาตุ = รู้) + ต ปัจจัย, แปลง ธฺ ที่สุดธาตุเป็น ทฺ, แปลง ต เป็น ธฺ (นัยหนึ่งว่า แปลง ธฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น ทฺธ)

: พุธฺ + ต = พุธฺต > พุทฺต > พุทฺธ (พุธฺ + ต = พุธฺต > พุทฺธ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รู้ทุกอย่างที่ควรรู้”

“พุทฺธ” แปลตามศัพท์ได้เกือบ 20 นัย แต่ที่เข้าใจกันทั่วไปมักแปลว่า –

(1) ผู้รู้ = รู้สรรพสิ่งตามความเป็นจริง

(2) ผู้ตื่น = ตื่นจากกิเลสนิทรา ความหลับไหลงมงาย

(3) ผู้เบิกบาน = บริสุทธิ์ผ่องใสเต็มที่

ความหมายที่เข้าใจกันเป็นสามัญ “พุทฺธ” หมายถึง “พระพุทธเจ้า”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “พุทฺธ” ว่า –

one who has attained enlightenment; a man superior to all other beings, human & divine, by his knowledge of the truth, a Buddha (ผู้ตรัสรู้, ผู้ดีกว่าหรือเหนือกว่าคนอื่นๆ รวมทั้งมนุษย์และเทพยดาด้วยความรู้ในสัจธรรมของพระองค์, พระพุทธเจ้า)

“พุทฺธ” เขียนแบบไทยเป็น “พุทธ” (ไม่มีจุดใต้ ท)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“พุทธ, พุทธ-, พุทธะ : (คำนาม) ผู้ตรัสรู้, ผู้ตื่นแล้ว, ผู้เบิกบานแล้ว, ใช้เฉพาะเป็นพระนามของพระบรมศาสดาแห่งพระพุทธศาสนา เรียกเป็นสามัญว่า พระพุทธเจ้า. (ป.).”

(๒) “คยา”

อ่านว่า คะ-ยา เป็นคำนามประเภทที่เรียกว่า “อสาธารณนาม” (proper name) ขณะที่เขียนบาลีวันละคำวันนี้ยังไม่พบรากศัพท์หรือที่มาของศัพท์

ท่านผู้ใดพบ ถ้าจะกรุณานำมาร่วมบูรณาการเพื่อเป็นองค์ความรู้ร่วมกัน ก็จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “คยา” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“คยา : (คำนาม) นครในพิหาร, บุณยสถานหรือตีรฺถสถาน; นครหลวงของมุนิคยา (นครนี้เปนบุณยหรือศักดิ์สิทธิ์ขึ้นด้วยอาศีรวาทของพระวิษณุ, ผู้ประทานศุทธิของนครนี้ให้แก่บุณยศีล คือความเลื่อมใสศรัทธาของคยาผู้ราชรุษิ); Gayā, a city in Behar, a place of pilgrimage; the capital of saint Gayā (this city was made holy by the benediction of Vishnu, who granted its sanctity to the piety of Gayā the Rajarshi).”

ตามคำอธิบายของสํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน “คยา” เป็นชื่อของราชาที่ออกบวชเป็นฤษี

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “คยา” บอกไว้ดังนี้ –

…………..

คยา : จังหวัดที่พระพุทธเจ้าเคยเสด็จเมื่อครั้งโปรดนักบวชชฎิล และได้ทรงแสดงพระธรรมเทศนาอาทิตตปริยายสูตรที่ตำบลคยาสีสะในจังหวัดนี้ ปัจจุบันตัวเมืองคยาอยู่ห่างจากพุทธคยา สถานที่ตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าประมาณ ๗ ไมล์

…………..

ในคัมภีร์ นอกจากชื่อ “คยา” แล้ว ชื่อที่ปรากฏควบคู่กัน คือ “คยาสีส” (คะ-ยา-สี-สะ) 

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ที่คำว่า “คยาสีสะ” บอกไว้ดังนี้ –

…………..

คยาสีสะ : ชื่อตำบล ซึ่งเป็นเนินเขาแห่งหนึ่งในจังหวัดคยา พระพุทธเจ้าเทศนาอาทิตตปริยายสูตร โปรดภิกษุสงฆ์ปุราณชฎิลทั้งหมดให้สำเร็จพระอรหัตที่ตำบลนี้

…………..

พุทธ + คยา = พุทธคยา (พุด-ทะ-คะ-ยา) แปลโดยประสงค์ว่า “คยาตำบลที่ตรัสรู้” 

ขยายความ :

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ที่คำว่า “โพธคยา” และคำว่า “มหาโพธิวิหาร” (อ่านเมื่อวันที่ 9 กันยายน 2568 เวลา 20:30 น.) อธิบายเรื่อง “พุทธคยา” ไว้ดังนี้ –

…………..

โพธคยา หรือชาวไทยนิยมเรียก พุทธคยา : เป็นพื้นที่ทางศาสนาและสถานที่จาริกแสวงบุญที่มีความเกี่ยวเนื่องจากหมู่มหาโพธิวิหาร โพธคยาตั้งอยู่ในอำเภอคยา รัฐพิหาร ประเทศอินเดีย เป็นที่รู้จักในฐานะสถานที่ตรัสรู้ของพระโคตมพุทธเจ้า พระศาสดาของศาสนาพุทธ ภายใต้ต้นโพธิ์ นับตั้งแต่ในอดีต โพธคยาได้สถานะเป็นสถานที่ทางศาสนาต่อทั้งชาวฮินดูและชาวพุทธมาตลอด

สำหรับชาวพุทธ โพธคยาเป็นแหล่งจาริกแสวงบุญสำคัญสี่แห่ง (สังเวชนียสถาน) อีกสามแห่งได้แก่ กุสินารา, ลุมพินี และ สารนาถ ในปี 2002 มหาโพธิวิหารซึ่งตั้งอยู่ในเมืองโพธคยาได้รับสถานะเป็นแหล่งมรดกโลกของยูเนสโก

————

มหาโพธิวิหาร : (ฮินดี: महाबोधि विहार วิหารแห่งการตรัสรู้อันยิ่งใหญ่) เป็นแหล่งมรดกโลกของยูเนสโก ซึ่งเป็นพุทธศาสนสถานเก่าแก่แต่ได้ถูกสร้างใหม่และบูรณะอยู่หลายครั้ง ตั้งอยู่ในเมืองพุทธคยา รัฐพิหาร ประเทศอินเดีย สร้างขึ้นตรงจุดที่เชื่อว่าพระโคตมพุทธเจ้าได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า

ภายในพื้นที่มีต้นไม้ที่สืบมาจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ และเป็นจุดหมายปลายทางของการแสวงบุญของทั้งชาวพุทธและฮินดูเป็นเวลามากกว่าสองพันปี และมีองค์ประกอบบางส่วนที่มีอายุจากช่วงรัชสมัยของพระเจ้าอโศกมหาราช (สวรรคตราว 232 ปีก่อนคริสตกาล) สิ่งที่ปรากฏในหมู่อาคารในปัจจุบันนั้นสร้างขึ้นราวคริสต์ศตวรรษที่ 7 หรือก่อนหน้า รวมถึงได้มีการบูรณะครั้งใหญ่ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 อย่างไรก็ตามองค์ประกอบต่าง ๆ อาจประกอบด้วยงานจากยุคต่าง ๆ บางชิ้นอาจเก่าแก่ถึงคริสต์ศตวรรษที่สองถึงสาม

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ายังไม่ตรัสรู้ 

ก็ต้องต่อสู่กันร่ำไป

: ถ้าจะยุติการต่อสู้ 

ก็ต้องพยายามตรัสรู้ให้ไว ๆ

#บาลีวันละคำ (4,837)

9-9-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….