Anarchy (บาลีวันละคำ 4,838)

Anarchy

บาลีว่าอย่างไร

พจนานุกรม สอ เสถบุตร บอกไว้ว่า –

…………..

anarchy : n. สับสนอลหม่าน, ปราศจากขื่อแป, อนาธิปไตย คือ ลัทธิที่เห็นว่าบ้านเมืองไม่ควรมีกฎหมายและการปกครอง

…………..

ตามคำแปลนี้ มีอยู่คำหนึ่งคือ “อนาธิปไตย” เป็นรูปคำบาลีสันสกฤต

“อนาธิปไตย” รูปคำบาลีจะเป็น “อนาธิปเตยฺย” อ่านว่า อะ-นา-ทิ-ปะ-เตย-ยะ แยกศัพท์เป็น อน + อาธิปเตยฺย 

(๑) “อน” 

อ่านว่า อะ-นะ รูปคำเดิมเป็น “น” อ่านว่า นะ (ไม่ใช่ นอ) เป็นคำจำพวก “นิบาต” คำจำพวกนี้ไม่แจกด้วยวิภัตติปัจจัย คือคงรูปเดิมเสมอ อาจเปลี่ยนรูปโดยวิธีสนธิกับคำอื่นบ้าง แต่คงถือว่าเป็นคำเดิมเพราะเวลาแปลต้องแยกคำออกเป็นคำเดิมเสมอ 

นักเรียนบาลีมักท่องจำรวมกับคำอื่นในกลุ่มเดียวกันว่า “น ไม่ โน ไม่ มา อย่า ว เทียว” (น [นะ] = ไม่, โน = ไม่, มา = อย่า, ว [วะ] = เทียว) 

“น” เป็นนิบาตบอกความปฏิเสธ แปลว่า ไม่, ไม่ใช่ (no, not)

กฎการประสมของ น + คือ :

(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ แปลง น เป็น อ– 

(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ (อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ) แปลง น เป็น อน–

ในที่นี้ คำหลังคือ “อาธิปเตยฺย” ขึ้นต้นด้วยสระ คือ อา– จึงต้องแปลง น เป็น อน 

(๒) “อาธิปเตยฺย”

อ่านว่า อา-ทิ-ปะ-เตย-ยะ รากศัพท์มาจาก อธิปติ + ณฺย ปัจจัย

(ก) “อธิปติ” อ่านว่า อะ-ทิ-ปะ-ติ รากศัพท์มาจาก อธิ + ปติ 

(1) “อธิ” (อะ-ทิ) เป็นคำอุปสรรค นักเรียนบาลีแปลกันว่า ยิ่ง, ใหญ่, ทับ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายไว้ว่า –

(๑) บอกทิศทาง, จุดหมาย = จนถึง, เหนือ, ไปยัง, บน (up to, over, toward, to, on)

(๒) บอกสถานที่ = บนยอด, ข้างบน, เหนือ, บน (on top of, above, over)

(2) “ปติ” (ปะ-ติ) รากศัพท์มาจาก –

(ก) ปา (ธาตุ = รักษา, ดูแล) + ติ ปัจจัย, รัสสะ อา ที่ ปา เป็น อะ (ปา > ป)

: ปา + ติ = ปาติ > ปติ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รักษา”

(ข) ปตฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อิ ปัจจัย

: ปตฺ + อิ = ปติ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ดำเนินไปข้างหน้า”

“ปติ” (ปุงลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายว่า –

(1) พ่อบ้าน, นาย, เจ้าของ, ผู้นำ (lord, master, owner, leader)

(2) สามี (husband)

อธิ + ปติ = อธิปติ แปลตามศัพท์ว่า “เจ้านายผู้เป็นใหญ่”

อีกนัยหนึ่ง “อธิปติ” รากศัพท์มาจาก อธิ (คำอุปสรรค = ยิ่ง, ใหญ่, ทับ) + ปา (ธาตุ = รักษา, ปกครอง) + ติ ปัจจัย, รัสสะ อา ที่ ปา เป็น อะ (ปา > ป)

: อธิ + ปา = อธิปา + ติ = อธิปาติ > อธิปติ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ปกครองใหญ่”

“อธิปติ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ผู้ปกครอง, เจ้าใหญ่ (ruler, master)

(2) ครอบครอง, ปกครอง, มีอำนาจเหนือ; อยู่ใต้อำนาจ หรือปกครองโดย- (ruling over, governing, predominant; ruled or governed by)

(ข) อธิปติ + ณฺย ปัจจัย, ทีฆะ อะ ที่ อ-(ธิ) เป็น อา (อธิ > อาธิ), ลบ ณฺ ที่ ณฺย ปัจจัย (ณฺย > ย), ซ้อน ยฺ ระหว่างศัพท์กับปัจจัย (-ปติ + ยฺ + ณฺย), แปลง อิ ที่ (ป)-ติ เป็น เอ (-ปติ > –ปเต)

: อธิปติ + ณฺย = อธิปติณฺย > อาธิปติณฺย > อาธิปติย > อาธิปติยฺย > อาธิปเตยฺย (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความเป็นผู้เป็นใหญ่ยิ่ง” หมายถึง อำนาจอธิปไตย, ความเป็นใหญ่, ความเป็นเอกราช, อำนาจ (supreme rule, lordship, sovereignty, power)

“อาธิปเตยฺย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อธิปไตย” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อธิปไตย : (คำนาม) อํานาจสูงสุดของรัฐที่จะใช้บังคับบัญชาภายในอาณาเขตของตน. (ป. อธิปเตยฺย ว่า ความเป็นใหญ่ยิ่ง). (อ. sovereignty).”

น + อาธิปเตยฺย = นาธิปเตยฺย > อนาธิปเตยฺย แปลตามศัพท์ว่า “ไม่มีความเป็นใหญ่” “ไม่มีใครเป็นใหญ่” หมายถึง ไม่มีใครมีอำนาจควบคุมจัดการให้เกิดความเรียบร้อย 

“อนาธิปเตยฺย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “อนาธิปไตย” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อนาธิปไตย : (คำวิเศษณ์) ภาวะที่บ้านเมืองไม่มีรัฐบาล ไม่มีกฎหมายและระเบียบ ทำให้เกิดความวุ่นวายทางการเมือง. (อ. anarchy)”

พจนานุกรมฯ มีวงเล็บภาษาอังกฤษว่า anarchy เป็นอันยืนยันว่า anarchy บาลีเป็น “อนาธิปไตย” รูปคำบาลีตรง ๆ เป็น “อนาธิปเตยฺย”

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล anarchy เป็นบาลีดังนี้: 

(1) arājakatta อราชกตฺต (อะ-รา-ชะ-กัด-ตะ) = ภาวะไร้การปกครอง

(2) rājaviraha ราชวิรห (รา-ชะ-วิ-ระ-หะ) = “ไม่มีพระราชา” > ไม่มีการปกครอง คือดินแดนที่ไม่มีระบบการปกครองใด ๆ ทั้งสิ้น อยู่กันอย่างอิสระเสรี 

และมีคำว่า anarchism แปลเป็นบาลีดังนี้:

rājavirodhitā ราชวิโรธิตา (รา-ชะ-วิ-โร-ทิ-ตา) = “ภาวะที่ปฏิเสธพระราชา” > ระบบที่ต่อต้านขัดขวางไม่ยอมให้มีการปกครองในรูปแบบใด ๆ 

ขยายความ :

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี ที่คำว่า “อนาธิปไตย” (อ่านเมื่อวันที่ 10 กันยายน 2568 เวลา 20:30 น.) อธิบายความหมายของคำว่า “อนาธิปไตย” ไว้ดังนี้ –

…………..

อนาธิปไตย : (อังกฤษ: Anarchy) คือสังคมที่ไม่มีรัฐบาล หรืออาจใช้หมายถึงสังคมหรือคนกลุ่มหนึ่งที่ปฏิเสธการจัดลำดับชั้น (hierarchy) โดยสิ้นเชิง

ในทางปฏิบัติ อนาธิปไตยอาจหมายถึงการลดทอนหรือยกเลิกรัฐบาลและสถาบันในรูปแบบดั้งเดิม และอาจหมายถึงชาติหรือดินแดนที่มีคนอาศัยอยู่ที่ใดก็ตามที่ไม่มีระบบการปกครองหรืออำนาจส่วนกลาง ผู้ที่สนับสนุนอนาธิปไตยโดยหลักประกอบด้วยนักอนาธิปัตย์ซึ่งเสนอให้แทนที่รัฐบาลด้วยสถาบันแบบสมัครใจ โดยทั่วไป สถาบันหรือสมาคมเสรีเหล่านี้ใช้ตัวแบบตามแบบอย่างธรรมชาติ เพราะมันสามารถเป็นตัวแทนของแนวคิดเช่นชุมชนกับการพึ่งตนเองทางเศรษฐกิจ (autarky) การพึ่งพาระหว่างกัน (Interdependence) หรือปัจเจกนิยมได้ แม้ว่าอนาธิปไตยมักถูกใช้ในเชิงลบเป็นไวพจน์ของภาวะยุ่งเหยิงหรือการล่มสลายของสังคมหรืออโนมี แต่นักอนาธิปัตย์ใช้คำว่าอนาธิปไตยในความหมายที่ต่างออกไป โดยหมายถึงสังคมซึ่งไม่มีลำดับชั้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: อำนาจที่ไม่เป็นธรรม 

: ในที่สุดจะนำไปสู่ความไร้อำนาจ

#บาลีวันละคำ (4,838)

10-9-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….