ปดิวรัดา (บาลีวันละคำ 1,112)

ปดิวรัดา

อ่านว่า ปะ-ดิ-วะ-รัด-ดา

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ปดิวรัดา : (คำนาม) ภริยาที่ซื่อสัตย์และภักดีต่อสามี. (ส. ปติวฺรตา).”

คำในวงเล็บ “ส. ปติวฺรตา” หมายความว่าคำนี้สันสกฤตเป็น “ปติวฺรตา”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปติวฺรตา : (คำนาม) ‘ปติวรตา, ปติพระตา,’ สาธุวธู; virtuous wife.”

“ปติวฺรตา” ประกอบด้วย ปติ + วฺรต

“วฺรต” ก็คือที่ใช้ในภาษาไทยว่า “พรต” หมายถึง กิจวัตร, การปฏิบัติ; มรรยาท ฯลฯ เช่นในคำว่า บำเพ็ญพรต

“วฺรต” ตรงกับบาลีว่า “วต” (วะ-ตะ)

ในบาลีมีศัพท์ว่า “ปติพฺพตา” (ปะ-ติบ-พะ-ตา) ประกอบด้วย ปติ + วต

“ปติ” (ปะ-ติ) แปลว่า พ่อบ้าน, นาย, เจ้าของ, ผู้นำ; สามี (lord, master, owner, leader; husband)

“วต” แปลว่า การปฏิบัติหรือบำเพ็ญ, การปฏิญญา, คุณความดี (observance, vow, virtue) และบางทีก็ใช้แทน “วตฺต” คือหมายถึง หน้าที่, การบริการ, ประเพณี, งาน (duty, service, custom, function)

ปติ + วต แปลง ว เป็น พ, ซ้อน พ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ปติ + วต = ปติวต > ปติ + พ + พต = ปติพฺพต + อา = ปติพฺพตา แปลตามศัพท์ว่า “ภรรยาผู้มีสามีเป็นที่รักประดุจสิ่งที่จะขาดเสียมิได้” หรือ “ภรรยาผู้มีวัตรปฏิบัติในสามี” หมายถึง ศรีภริยา, ยอดภรรยา, ภรรยาผู้ซื่อสัตย์

บาลีมีคำเรียกยอดภรรยาอีกศัพท์หนึ่งว่า “ปติเทวตา” (ปะ-ติ-เท-วะ-ตา) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ปฏิบัติต่อสามีประดุจปฏิบัติต่อเทวดา”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปติพฺพตา” และ “ปติเทวตา” ว่า a devoted wife (ภรรยาที่จงรักภักดี )

ปติพฺพตา > ปติวฺรตา > ปดิวรัดา

วิเคราะห์ :

๑ ความจริง “วฺรตา” หรือ “วฺรต” ว ออกเสียงควบกับ ร ดังที่แผลงมาเป็น “พรต” ออกเสียงว่า พฺรด ไม่ใช่ พะ-รด

ดังนั้น ปติวฺรตา > ปดิวรัดา น่าจะอ่านว่า ปะ-ติ-วฺรัด-ดา แต่คงจะเป็นความสะดวกลิ้นของเรา จึงออกเสียงว่า ปะ-ดิ-วะ-รัด-ดา

๒ –วรัดา เราต้องการออกเสียงว่า -วะ-รัด-ดา แต่จะเขียนเป็น –วรัดดา ก็ไม่ได้ เพราะศัพท์เดิมมี ต (> ด) ตัวเดียว จึงใช้ ด ตัวเดียวทำหน้าเป็นทั้งตัวสะกดและตัวตาม คือ ด สะกด –รัด– และให้สระ อา ควบเป็น –ดา อีกพยางค์หนึ่ง ทำนองเดียวกับคำว่า “นัยะ” (ไน-ยะ) ที่เคยมีผู้สะกดแบบนี้ แต่ยังไม่เป็นที่ยอมรับว่าถูกต้อง

“ปดิวรัดา” เป็นคำที่ปรากฏในสร้อยพระนามพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา

“ปิยมหาราชปดิวรัดา” มีความหมายว่า ผู้มีความซื่อสัตย์ต่อพระราชสวามีคือพระปิยมหาราช

: ความซื่อสัตย์ มิได้จำกัดเฉพาะคนที่เป็นภรรยา

————-

(ตามคำขอของคุณครู Charanya Deeboonmee Na Chumphae และตามความสงสัยของ นายพระยา ฤทธิภักดี)

10-6-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย