มาตรการ (บาลีวันละคำ 1,113)
มาตรการ
อ่านว่า มาด-ตฺระ-กาน
ประกอบด้วย มาตร + การ
(๑) “มาตร” คำเดียวอ่านว่า มาด, มีคำอื่นมาสมาสท้าย อ่านว่า มาด-ตฺระ-
“มาตร” เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “มตฺต” (มัด-ตะ, เป็น “มตฺตา” ก็มี) รากศัพท์มาจาก มา (ธาตุ = กะ, ประมาณ) + ต ปัจจัย, รัสสะ ( = ทำให้เสียงสั้น) อา (ที่ มา) เป็น อะ : มา > ม, ซ้อน ต
: มา > ม + ต + ต = มตฺต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขากำหนด” มีความหมายว่า –
(1) ประกอบด้วย, วัดหรือนับได้, ประมาณ (consisting of, measured, measuring)
(2) มากถึง, มากเท่านั้น, เพียงพอ (as much as, so much, some, enough of)
(3) เหมือน, เหมือนเช่น, สิ่งที่เรียกว่า, อาจพูดได้ว่า (like, just as what is called, one may say)
(๒) “การ”
บาลีอ่านว่า กา-ระ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ยืดเสียง อะ ที่ ก-(รฺ) เป็น อา
: กรฺ + ณ = กรณ > กร > การ แปลตามศัพท์ว่า “การทำ” มีความหมายว่า –
(1) การกระทำ, กิริยาอาการ, วิธีทำ (doing, manner, way)
(2) กรรม, การบริการ, การกระทำที่แสดงความเมตตา หรือความเคารพ หรือความนับถือ (deed, service, act of mercy or worship, homage)
(3) ผู้ทำ หรือผู้จัดการ หรือผู้ค้า (one who does, handles or deals)
มตฺต + การ = มตฺตการ แปลตามศัพท์ว่า “การทำให้พอดี” หรือ “การทำให้เป็นประมาณ”
“มาตรการ” (มาด-ตฺระ-กาน) เทียบรูปศัพท์บาลีเป็น “มตฺตการ” (มัด-ตะ-กา-ระ)
ยังไม่พบศัพท์ในคัมภีร์ที่ใช้ตามความหมายในภาษาไทย
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“มาตรการ : (คำนาม) วิธีการที่ตั้งเป็นกฎ ข้อกำหนด ระเบียบ หรือกฎหมายเป็นต้น เช่น ใช้มาตรการเด็ดขาด วางมาตรการในการปราบโจรผู้ร้าย; วิธีการที่จะปรับเข้าไปสู่ผลสําเร็จ เช่น วางมาตรการในการดําเนินงาน.”
พจนานุกรมแปล ไทย-ไทย ของอาจารย์เปลื้อง ณ นคร บอกไว้ว่า –
“มาตรการ : (คำนาม) การกระทำอย่างหนึ่งเพื่อให้สมกับเหตุที่เกิด เป็นคำตั้งขึ้นใช้ในภาษาการเมือง, เทียบคำ อก. measure.”
measure (เฉพาะในความหมายนี้) พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี ไม่ได้แปลเป็นบาลีว่า “มตฺตการ” แต่แปลว่า –
(1) upāya อุปาย (อุ-ปา-ยะ) = หนทาง, วิธี, เล่ห์เหลี่ยม
(2) payoga ปโยค (ปะ-โย-คะ) = ปฏิบัติการ, ความพยายามที่จะทำการให้สำเร็จ
มองมุมใหม่ :
มตฺต = พอดี, พอประมาณ
การ = ทำ
‘มตฺตการ’ : ทำให้พอดี ทำให้พอประมาณ
: เป็น ‘มาตรการ’ อยู่แล้วในตัว
11-6-58