เจดีย์ (บาลีวันละคำ 1,138)

7 กรกฎาคม 2015 tppattaya2343@gmail.com

เจดีย์

อ่านว่า เจ-ดี

บาลีเป็น “เจติย” อ่านว่า เจ-ติ-ยะ

“เจติย” รากศัพท์มาจาก :

(1) จิตฺ (ธาตุ = บูชา) + ณฺย ปัจจัย, ลง อิ อาคม, ลบ ณฺ, แผลง อิ ที่ จิ-(ต) เป็น เอ (จิ > เจ)

: จิตฺ + อิ + ณฺย = จิติณฺย >จิติย > เจติย แปลตามศัพท์ว่า “ที่อันบุคคลบูชา”

(2) จิ (ธาตุ = ก่อ, สะสม) + ณฺย ปัจจัย, ลง ต อาคม และ อิ อาคม, ลบ ณฺ, แผลง อิ ที่ จิ เป็น เอ (จิ > เจ)

: จิ + ต + อิ + ณฺย = จิติณฺย >จิติย > เจติย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขาก่อด้วยอิฐเป็นต้น”

(3) จิตฺต (จิต, ใจ) + อิย ปัจจัย, แปลง จิตฺต เป็น เจต

: จิตฺต + อิย = จิตฺติย > เจติย แปลตามศัพท์ว่า “ที่อันบุคคลทำไว้ในจิต”

(4) จิตฺต (วิจิตร, สวยงาม) + อิย ปัจจัย, แปลง จิตฺต เป็น เจต

: จิตฺต + อิย = จิตฺติย > เจติย แปลตามศัพท์ว่า “ที่อันบุคคลสร้างอย่างวิจิตร”

“เจติย” ในภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “เจดีย์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เจดีย-, เจดีย์ ๑ : (คำนาม) สิ่งซึ่งก่อเป็นรูปคล้ายลอมฟาง มียอดแหลม บรรจุสิ่งที่นับถือมีพระธาตุเป็นต้น, สิ่งหรือบุคคลที่เคารพนับถือ. (ป. เจติย; ส. ไจตฺย).”

ในหมู่คนไทย ถ้าให้แปล “เจดีย์” เป็นคำอังกฤษ เรามักนึกถึงคำว่า pagoda

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล pagoda ว่า สถูป, ปรางค์, พระเจดีย์

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล pagoda เป็นบาลีว่า

(1) cetiya เจติย (เจ-ติ-ยะ) = เจดีย์

(2) thūpa ถูป (ถู-ปะ) = สถูป

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เจติย” ว่า a tumulus, sepulchral monument, cairn (เจดีย์, สิ่งที่ควรเคารพบูชา, กองหินซึ่งทำไว้เป็นที่ระลึกหรือเป็นสุสาน)

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ซึ่งเจ้าของภาษาอังกฤษเป็นผู้แปลเอง ไม่ได้แปล “เจติย” ว่า pagoda

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ขยายความไว้ว่า –

เจดีย์ : ที่เคารพนับถือ, บุคคล สถานที่ หรือวัตถุที่ควรเคารพบูชา,

เจดีย์เกี่ยวกับพระพุทธเจ้ามี 4 อย่างคือ

1. ธาตุเจดีย์ บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ

2. บริโภคเจดีย์ คือสิ่งหรือสถานที่ที่พระพุทธเจ้าเคยทรงใช้สอย

3. ธรรมเจดีย์ บรรจุพระธรรม คือ พุทธพจน์

4. อุทเทสิกเจดีย์ คือพระพุทธรูป;

ในทางศิลปกรรมไทยหมายถึงสิ่งที่ก่อเป็นยอดแหลมเป็นที่บรรจุสิ่งที่เคารพนับถือ เช่น พระธาตุและอัฐิบรรพบุรุษ เป็นต้น

——-

เป็นอันว่า “เจดีย์” มีความหมายกว้างกว่าที่เรามักเข้าใจกัน

แต่จะอย่างไรก็ตาม สิ่งที่เรียกว่า “เจดีย์” นั้นจะต้องสร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ระลึกถึงบุคคลหรือเหตุการณ์ที่มีคุณค่าควรแก่การจดจำรำลึกเสมอ