ประชากร (บาลีวันละคำ 1,175)

ประชากร

อ่านว่า ปฺระ-ชา-กอน

ประกอบด้วย :

(1) ประชา + กร

(2) ประชา + อากร

(๑) “ประชา”

บาลีเป็น “ปชา” สันสกฤตเป็น “ปฺรชา” ไทยเขียนอิงสันสกฤตเป็น “ประชา”

“ปชา” รากศัพท์มาจาก ป (ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน) + ชนฺ (ธาตุ ธาตุ = เกิด) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ น ที่สุดธาตุ และ กฺวิ + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ป + ชนฺ + กฺวิ = ปชนกฺวิ > ปชน > ปช + อา = ปชา

“ปชา” นักเรียนบาลีมักแปลกันว่า “หมู่สัตว์” ทำให้ผู้ไม่คุ้นสำนวนบาลีเข้าใจไปว่าหมายถึงหมู่สัตว์เดรัจฉาน แต่ความจริงหมายถึง “หมู่คน” – (ดูความหมายของคำว่า “สัตว์” ที่คำว่า สตฺต บาลีวันละคำ (212) 6-12-55)

“ปชา” แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เกิดมาต่างกันไป” ซึ่งเป็นคำแปลที่ตรงตามสัจธรรม เพราะท่านว่าผู้คนแม้จะมีจำนวนเป็นพันล้านก็ไม่เหมือนกันเลยแม้แต่คนเดียว

“ปชา” หมายถึง คน, ผู้คน, รุ่นของคน, ผู้สืบตระกูล, ลูกหลาน, สัตว์โลก, มนุษยชาติ (progeny, offspring, generation, beings, men, world, mankind)

(๒) “กร”

บาลีอ่านว่า กะ-ระ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + อ ปัจจัย

: กรฺ + อ = กร แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “การทำ” หมายถึง ผลิต, ก่อ, ประกอบ, กระทำ (producing, causing, forming, making, doing)

(2) “ผู้ทำ” หมายถึง ผู้กระทำ (the maker)

(3)“อวัยวะเป็นเครื่องทำงาน” หมายถึง มือ (the hand)

(๓) “อากร”

บาลีอ่านว่า อา-กะ-ระ ตามรูปศัพท์มาจาก อา (ทั่วไป, ข้างหน้า) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + อ ปัจจัย

: อา + กรฺ + อ = อากร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทำไปทั่วๆ” “ผู้ทำไปข้างหน้า” หมายถึง บ่อ, แหล่งกำเนิดของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง (a mine)

การประสมคำ :

(1) ประชา + กร = ประชากร หมายถึง ผู้ทำให้เกิดประชาชน หรือผู้ทำให้ประชาชนเกิดขึ้นมา

(2) ประชา + อากร = ประชากร หมายถึง บ่อเกิดประชาชน คือแหล่งที่ทำให้มีประชาชนเกิดขึ้นมา

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

(1) ประชา : (คำนาม) หมู่คน เช่น ปวงประชา. (ส.; ป. ปชา).

(2) กร ๑ : (คำนาม) ผู้ทํา, ใช้ประกอบเป็นส่วนหลังของสมาส เช่น กรรมกร เกษตรกร. (ป.)

(3) อากร : (คำนาม) หมู่, กอง, เช่น พลากร (พล + อากร); บ่อเกิด, ที่เกิด, เช่น ทรัพยากร ศิลปากร; ค่าธรรมเนียมอย่างหนึ่งที่รัฐบาลเรียกเก็บ เช่น อากรรังนก อากรมหรสพ; คำเพิ่มข้างหลังของคำเดิม เมื่อเพิ่มแล้ว หมายถึงพวกหรือหมู่ เช่น ดารากร นรากร ทวิชากร ประชากร หรืออาจมีความหมายคงเดิมก็ได้ เช่น พระปฏิมากร.

(4) ประชากร : (คำนาม) หมู่คน, หมู่พลเมือง (เกี่ยวกับจํานวน).

ความคิดเห็น :

ความหมายตาม พจน.54 “ประชากร” หมายถึง จำนวนของผู้คนพลเมือง

แต่มีผู้นิยมใช้หมายถึงจำนวนของสิ่งมีชีวิตทั่วๆ ไปด้วย เช่น ประชากรโค ประชากรสัตว์น้ำ

ในอนาคตอาจใช้หมายไปถึงพืชอีกด้วยกระมัง เช่น ประชากรข้าว ประชากรสมุนไพร

: ทำให้ภาษาเกิด ไม่ยาก

: แต่ทำให้เป็นภาษาที่งดงาม ไม่ง่าย-ฉันใด

: ทำให้คนเกิด ไม่ยาก

: แต่ทำให้คนเป็นมนุษย์ ไม่ง่าย-ฉันนั้น

17-8-58

ต้นฉบับ